سیستم لنفاوی چیست؟ ـ و چه عملکردی دارد؟

جریان های مایع از طریق یک راه فرعی به نام سیستم لنفاوی از فضاهای میان بافتی به خون می ریزند. سیستم لنفاوی وظیفه ای مهم و حیاتی بر عهده دارد به طوری که بدون آن بدن حداکثر تا ۲۴ ساعت قادر به فعالیت است، این ویژگی مهم توانایی دور کردن پروتئین ها و ذرات بزرگ می باشد، این ذرات توانایی جذب شدن از طریق مویرگ های خونی را نداشته و توسط دستگاه لنفی جذب می شوند. در کتاب علوم پایه هفتم و هشتم سیستم لنفاوی توضیح داده شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک در مورد سیستم لنفاوی و عملکرد آن خواهیم آموخت.

فهرست مطالب :

۱- سیستم لنفاوی چیست؟

۲- لنف چیست؟

۳- عملکرد سیستم لنفاوی بدن

۱-۳- ایمنی

۲-۳- هومئوستاز مایعات بدن

۴- ساختار سیستم لنفاوی

۵- بخش های مختلف سیستم لنفاوی

۱-۵- مجاری یا رگ های لنفاوی

۲-۵- گره های لنفاوی

۳-۵- تیموس (اندام لنفاوی)

۴-۵- لوزه ها

۵-۵- طحال

۶- بیماری های سیستم لنفاوی

۱-۶- لنفودما

۲-۶- لنفوم

۳-۶- لوپوس

۱- سیستم لنفاوی چیست؟

شبکه ای از عروق باز، غدد لنفاوی و اندام هایی مثل طحال، لوزه ها و تیموس سیستم لنفاوی را تشکیل می دهند. این سیستم در واقع از رگ های کم فشاری تشکیل شده است که مایعات بین سلولی را به سیستم گردش خون باز می گرداند. روزانه حدود ۲۰ لیتر پلاسما از عروق خونی به مایع میان بافتی می ریزد، بیشتر حجم این مایع دوباره جذب مویرگ های خونی شده یا مستقیما به قلب می رسد و حدود ۲۰ درصد آن که جا مانده است توسط سیستم لنفاوی پردازش و حمل می شود. برخلاف سیستم گردش خون که در آن مایع لنفاوی درون رگ های بسته جریان دارد، لنف از مجاری لنفاوی به سوی قلب، به صورت جریانی یک طرفه روان شده و از طریق سیاهرگ زیر ترقوه ای به قلب و عروق باز می گردد.

۲- لنف چیست؟

مایع میان بافتی مایعی است که درون رگ های لنفی جمع آوری شده و لنف نامیده می شود، این مایع در سراسر بدن گردش می کند، ترکیبات آن در گونه های مختلف ممکن است با یکدیگر متفاوت باشد. کمک به سیستم ایمنی و اکسیژن رسانی به سلول ها از وظایف مهم مایع لنف می باشد. همه ارگانیسم ها سیستم لنفاوی ندارند، مثلا تعداد زیادی از میکروارگانیسم ها سیستم لنفاوی تعریف شده ای ندارند.

۳- عملکرد سیستم لنفاوی بدن :

کمک به بدن در مقابله با عوامل بیگانه و حفظ تعادل و هومئوستاز مایعات بدن دو تا از مهم ترین وظایف این سیستم هستند که به توضیح آن ها می پردازیم :

۱-۳- ایمنی :

در اندام ها و گره های سیستم لنفاوی سربازان سیستم ایمنی بدن، یعنی لنفوسیت های B و T وجود دارند، از آنجایی که مایع لنف از مایعات میان بافتی منشأ گرفته و جمع آوری می شود، می تواند حاوی عوامل بیماری زا باشد که توسط لنفوسیت هایی که در گره ها و اندام های لنفاوی مستقر شده اند این عوامل را شناسایی و از بین می برند. غدد لنفاوی حائز اهمیت زیادی در حفظ ایمنی بدن هستند. سلول های لنفوسیت T در غده لنفی تیموس بالغ شده و تکثیر می یابند، لنفوسیت های B نیز توانایی شروع عملکرد خود در مقابله با آنتی ژن های بیگانه و تولید پادتن را در این غدد کسب می کنند.

سلول های ایمنی دیگری نیز در این سیستم وجود دارند، مثل دندریتیک ها که موجب قرار گرفتن آنتی ژن ها در برابر سلول های ایمنی و تولید آنتی بادی علیه آن ها می شوند، یا ماکروفاژ ها که به تعداد زیادی در غدد لنفاوی وجود دارند و به کمک پاهای کاذب خود و با روش فاگوسیتوز، عوامل خارجی را به دام انداخته و از بین می برند و از این طریق به پاکسازی لنف و نابود کردن عوامل بیماری زا کمک می کنند. در واقع سیستم لنفاوی اهمیت زیادی در دفاع از بدن دارد.

۲-۳- هومئوستاز مایعات بدن :

تنظیم تعادل مایعات بدن بین عروق خونی و بافت ها بر عهده ی دستگاه لنفاوی و اجزای آن است. به طوری که در صورت آسیب دیدن آن، بدن با مشکلات عدیده ای مواجه می شود. مسدود شدن عروق یا غدد لنفاوی موجب ایجاد لنفودما یا احتباس آب را می شود. این بیماری به ویژه بعد از درمان سرطان که ممکن است در هنگام جراحی به سیستم لنفاوی آسیب برسد، نمایان می شود. لنفودما گاهی می تواند موجب ضخیم شدن پوست ناحیه غدد لنفاوی و حتی تضعیف سیستم ایمنی شود.

۴- ساختار سیستم لنفاوی :

همانطور که گفتیم دستگاه لنفی از عروق، گره ها و اندام های لنفاوی تشکیل شده است. رگ های لنفی واقع در سر و دست ها به گره های لنفی موجود در زیر بغل و آرنج می روند. اندام های احشایی موجود در مسیر گره های بین ریه ها یا اطراف روده، محل شروع گردش سیستم لنفاوی اند و نقاط مرکزی که در آن محتوای مایع میان بافتی بررسی و مورد تحلیل قرار می گیرد، این گره ها هستند. یکی از اقدام های احتیاطی برای انجام عمل جراحی در برخی از افراد مبتلا به سرطان سینه، برداشتن غدد لنفاوی اصلی واقع در زیر بغل است، زیرا تجمع و تکثیر سلول های سرطانی متاستاتیک از گره های لنفاوی آغاز می شود.

۵- بخش های مختلف سیستم لنفاو ی :

۱-۵- مجاری یا رگ های لنفاوی :

دیواره داخلی عروق لنفی از یک لایه سلول اندوتلیال، لایه ماهیچه ای و دریچه های صاف (که از بازگشت مایعات درون آن ها جلوگیری می کنند) تشکیل شده است. این رگ ها دارای دیواره نازکی هستند و توسط بافت همبند پوششی به بافت های مجاور متصل می شوند.

۲-۵- گره های لنفاوی :

هر گره لنفی دارای یک ناحیه قشری و یک ناحیه مرکزی است و بافت پیچیده ای دارد. این گره ها درون بدن مثلا در ناحیه اطراف شش ها و روده یا در نزدیک سطح بدن مثل زیر بغل یا کشاله ران به صورت خوشه ای قرار گرفته اند. گره های لنفاوی دارای یک بخش محدب و یک بخش مقعر هستند، که عروق لنفی از سمت محدب آن ها وارد و از سمت مقعر خارج می شوند. پوششی به نام کپسول فیبری که زائده های انگشت مانندی را درون غدد لنفاوی ایجاد می کند، این غدد را فرا گرفته است و از این طریق از آن محافظت کرده و ساختار گره را به تعدادی لوب تقسیم بندی می کند. محل اتصال سیستم ایمنی بدن نیز توسط بافت پیوندی این گره ها فراهم می شود و محل فعالیت لنفوسیت ها، ماکروفاژها و سلول های دندریتیک علیه عوامل بیماری زا است.

۳-۵- تیموس (اندام لنفاوی) :

این اندام در پشت قفسه سینه و جناغ، جلوی قلب واقع شده و محل بالغ شدن لنفوسیت های T می باشد و از این طریق نقش مهمی را در سیستم لنفاوی ایفا می کند. تیموس اندامی دو لوبه است و هر یک از لوب های آن خود دارای بخش قشری و مرکزی هستند.

۴-۵- لوزه ها :

لوزه ها اندام های لنفاوی هستند که در بالای گلو قرار دارند و در انسان ها شامل لوزه های کامی و لوزه سوم هستند. این اندام های لنفاوی جزء بخشی از سیستم دفاعی بدن محسوب می شوند و بیماری های عفونی مثل عفونت های ویروسی می تواند موجب التهاب و بزرگ شدن آن ها شود، در برخی از شرایط مثل ایجاد عفونت های مکرر تنفسی این اندام بزرگ شده، در تنفس فرد اختلال ایجاد می کند و نیاز به برداشته شدن توسط جراحی دارد. التهاب گلو و لوزه ها بیشتر در کودکان دیده می شود ولی در بزرگسالان نیز می تواند به سبب دلایلی چون سرماخوردگی، عفونت های قارچی یا باکتریایی، مصرف مشروبات الکلی و سیگار کشیدن ایجاد شود. سلول های M یا سلول های پردازنده آنتی ژن، روی لنفوسیت های B و T اثر گذاشته و تولید آنتی بادی در آن ها را تحریک می کنند.

۵-۵- طحال :

طحال در دوران های مختلف زندگی وظایف متفاوتی بر عهده دارد، این اندام در دوران جنینی مرکز خون سازی بدن بوده و گلبول های سفید و قرمز را تولید می کند، ولی با افزایش سن فعالیتش را تغییر داده و به مرکزی برای استقرار سلول های سیستم ایمنی مثل لنفوسیت های B تبدیل شده و با تولید پادتن به مقابله با عوامل بیماریزا می پردازد. ماکروفاژهای مستقر در این اندام نیز خون را از عوامل بیگانه و سلول های غیرعادی پاک کرده و گلبول های قرمز پیر و فرسوده را از بین می برند. حدود یک سوم از پلاکت های بدن ما در این اندام لنفاوی ذخیره شده اند و در صورت نیاز وارد خون می شوند.

۶- بیماری های سیستم لنفاوی :

لوپوس، لنفودما و لنفوم از بیماری های شایع دستگاه لنفی هستند.

۱-۶- لنفودما :

این بیماری می تواند به سبب دلایل مختلفی چون عفونت های انگلی یا باکتریایی، مصرف بعضی از داروها، بیماری های دیگر مثل سل یا جزام، عفونت های استرپتوکوکی یا پرتو درمانی ایجاد شود. بیماری لنفودما در کشورهای مناطق گرمسیری شیوع بیشتری داشته و ناقل آن می تواند گروهی از پشه ها باشد. در این بیماری مایع لنفاوی در بدن تخلیه شده و موجب باد کردن آن می شود.

۲-۶- لنفوم :

اگر لنفوسیت ها به صورت بی رویه در بدن رشد کنند، موجب بزرگ شدن بدون درد غدد لنفاوی شده و گروهی از سرطان ها به نام لنفوم ها را ایجاد می کنند. یکی از علائم اولیه تشخیص این بیماری خارش شدید است که توسط مولکول های سیتوکینین موجود در گره های لنفاوی ایجاد می شود.

۳-۶- لوپوس :

لوپوس نوعی عارضه پوستی (۷۰ درصد مواقع) و اختلال خود ایمنی است که در آن سلول های ایمنی بافت های مختلف بدن را مورد هدف قرار داده و به آن ها حمله می کنند. علائم شایع این بیماری شامل خستگی، درد مفاصل و بزرگ شدن غدد لنفاوی است.