شیمی و فناوری اسانس شاخه ای از علم شیمی محسوب می شود که به مطالعه و بررسی اسانس ها و همچنین دانش استخراج، خالص سازی و سنتز آنها می پردازد. در واقع این رشته دانشگاهی، از گرایش های کارشناسی ارشد شیمی (که کمتر به آن پرداخته شده است) می باشد. این گرایش با سایر گرایش های شیمی (شیمی آلی، شیمی دارویی و فیتوشیمی) مرتبط است، اما به طور تخصصی و ویژه بر روی مباحث مربوط به اسانس گیاهان متمرکز می باشد. در مقالات پیشین نشریه جهان شیمی فیزیک، درباره رشته های دانشگاهی شیمی، شیمی محض، شیمی کاربردی، شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی فیزیک، شیمی تجزیه، فیتو شیمی، شیمی پلیمر، نانو شیمی، شیمی دریا و شیمی کاتالیست مطالبی را مطرح کرده ایم. در این مقاله به معرفی گرایش شیمی و فناوری اسانس در دانشگاه پرداخته می شود. لطفا همراهی بفرمایید.
فهرست مطالب این مقاله
۱- مقدمه
۲- رشته شیمی و فناوری اسانس در دانشگاه
۳- دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی و فناوری اسانس
۴- گرایش فناوری اسانس برای چه کسانی مناسب است
۵- بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی و فناوری اسانس
مقدمه
اسانس، عطرمایه یا روغن فرار یکی از مهمترین مواد موثر گیاهان را تشکیل می دهد. این روغن های فرار در بخش های مختلف بسیاری از گیاهان دارویی نیز وجود دارند. این مواد در واقع عصاره الکلی می باشند که با روغن مخلوط شده اند. این ترکیب معمولا بی رنگ و دارای خاصیت فرار اند. عطرمایه ها از ترکیبات آلی پیچیده ای ساخته شده اند. از جمله انواع ترکیبات آلی می توان به هیدروکربن ها، کتون ها، الکل ها، آلدئید ها، استر ها، اتر ها، اکسید ها و غیره اشاره کرد. این ترکیبات قابل تقطیر می باشند، بنابراین می توان آنها را از طریق روش های تقطیر به راحتی استخراج کرد.
کشور ایران با داشتن شرایط خاص آب و هوایی و بهره مندی از اقلیم های متنوع، محل مناسبی برای رویش بسیاری از گونه های گیاهی می باشد. در این بین، قطعا گیاهان اسانس دار و گیاهان دارویی سهم مهم و ویژه ای را دارند. خوشبختانه گونه های متنوعی از گیاهان اسانس دار و یا دارویی در نقاط مختلف ایران پیدا می شوند.
متاسفانه تولید و استفاده از این گیاهان اسانس دار، خیلی کمتر از توان کشور می باشد. از جمله دلایل آن می توان به نداشتن نیروی انسانی آگاه و کار بلد، عدم شناخت و اطلاعات کافی از اسانس ها و گیاهان مولد آنها و در نتیجه کمبود دانش و اطلاعات مورد نیاز در زمینه استخراج، سنتز و یا استاندارد سازی این محصولات بر اساس استاندارد های روز دنیا اشاره نمود. بنابراین توسعه این علم و در نهایت تربیت متخصصان آن کمک بسیار زیادی به پیشرفت و توسعه شیمی اسانس ها خواهد کرد.
رشته شیمی و فناوری اسانس در دانشگاه
فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی رشته دانشگاهی شیمی، می توانند در داخل و خارج از کشور در مقاطع ارشد و دکتری شیمی و فناوری اسانس به ادامه تحصیل بپردازند. البته لازم به ذکر است که فعلا در ایران، پذیرش در این گرایش تنها در دوره کارشناسی ارشد انجام می گیرد. توجه داشته باشید که پذیرش در این گرایش در دانشگاه های دولتی (به صورت روزانه و نوبت دوم)، پیام نور، پردیس و دانشگاه آزاد صورت می گیرد. نحوه پذیرش در این گرایش هم به شکل قبولی در کنکور و هم به صورت بدون کنکور و صرفا با سوابق تحصیلی (معدل) انجام می گیرد.
این رشته دانشگاهی به بحث و بررسی درباره استخراج، خالص سازی و سنتز اسانس ها می پردازد. همانطور که بیان شد، این گرایش به گرایش های شیمی آلی، شیمی دارویی و به ویژه فیتوشیمی شبیه است، اما حوزه تخصصی آن مسایل مربوط به اسانس ها خواهد بود.
نکته
همانطور که می دانید، عطرمایه ها خواص درمانی متعددی دارند. بنابراین در صنایع داروسازی و ساخت تعدادی از داروها و همچنین جهت درمان انواع بیماری ها از آنها استفاده می شود. علاوه بر آن، از این ترکیبات به دلیل داشتن بوی خوش در صنایع عطر سازی، صابون سازی، تهیه مواد آرایشی – بهداشتی و سایر محصولات نیز بهره می برند. از طرفی دیگر به دلیل عطر و طعم خوبشان در بازار لوازم قنادی و نیز به عنوان طعم دهنده به غذا و نوشیدنی ها کاربرد دارند. این ترکیبات همچنین جهت افزودن رایحه خوش به محصولات تمیز کننده خانگی و یا عود نیز مورد استقبال زیادی قرار گرفته اند.
به بیان دیگر به خاطر اهمیت زیاد اسانس ها در صنایع مختلف از قبیل صنایع آرایشی، صنایع بهداشتی، صنایع غذایی و صنایع دارویی، سنتز مصنوعی آنها نیز بسیار مهم و کاربردی می باشد. در واقع در این گرایش می آموزید که چگونه اسانس ها را شناسایی، استخراج، آنالیز،سنتز و یا خالص سازی نمایید.
دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی و فناوری اسانس
مقطع کارشناسی ارشد رشته شیمی و فناوری اسانس نیز همانند سایر گرایش های شیمی، ۴ نیم سال تحصیلی می باشد. در موارد خاص و با تصویب شورای تحصیلات تکمیلی- پژوهشی دانشکده، می تواند تا یک نیم سال بیشتر هم افزایش پیدا کند. کارشناسی ارشد شیمی و فناوری اسانس به صورت آموزشی – پژوهشی می باشد. در واقع دانشجو با گذراندن دروس نظری و تئوری، انتخــاب استـاد راهنما، انتخــاب موضوع پایان نامه و در نهایت دفاع از پایان نامه، این دوره را به پایان می رساند.
دروس دانشگاهی رشته شیمی و فناوری اسانس در مقطع کارشناسی ارشد
- تعداد کل واحد های درسی دوره کارشناسی ارشد گرایش شیمی و فناوری اسانس ۳۱ واحد درسی خواهد بود.
- دروس الزامی پایه ۹ واحد درسی است که عبارتند از شیمی آلی پیشرفته، شیمی تجزیه پیشرفته و شیمی هتروسیکل پیشرفته.
- دروس الزامی تخصصی گرایش شیمی و فناوری اسانس ۶ واحد درسی است که عبارتند از گیاه شناسی و شیمی اسانس و ترکیبات طبیعی.
- دروس انتخابی باید تا سقف ۹ واحد درسی اخذ شود. از جمله دروس تخصصی اختیاری مورد تدریس (به پیشنهاد استاد راهنما و تایید گروه آموزشی) در دوره کارشناسی ارشد شیمی و فناوری اسانس می توان به دروس روش های جداسازی و تعیین ساختار، شیمی دارویی اسانس ها و ترکیبات طبیعی، اسانس ها و ترکیبات طبیعی، شیمی سنتز اسانس ها و ترکیبات طبیعی، کاربرد های اسانس و ترکیبات طبیعی، کنترل فیزیکوشیمیایی اسانس ها و ترکیبات طبیعی، کنترل میکروبی اسانس ها و ترکیبات طبیعی، کشت سلولی و بافت گیاهی و فیتوشیمی اشاره کرد.
- سمينار ۱ واحد درسی.
- پایان نامه ۶ واحد درسی.
گرایش فناوری اسانس برای چه کسانی مناسب است
دانشجویان رشته شیمی و فناوری اسانس در وهله اول بايد به علوم شيمی و گیاه شناسی علاقمند باشند. این دانشجویان باید روحیه ای خلاق و ذهنی پویا و کنجکاو داشته باشند. بهتر است که تسلط خوبی بر روی علوم شیمی و زبان انگلیسی داشته باشند. این رشته برای افرادی که به انجام کارهای تحقیقاتی و پژوهشی درباره گیاهان و اسانس های آنها تمایل دارند مناسب است. توجه داشته باشید که دانشجویان و فارغ التحصیلان این رشته باید توانایی کار در شرایط سخت را داشته باشند.
از آنجایی که درصد بالایی از کارهای مربوط به این گرایش در محیط آزمایشگاهی انجام می شود، بنابراین دانشجویان این گرایش باید به محیط آزمایشگاه و انجام کارهای تحقیقاتی – آزمایشگاهی علاقه داشته باشند. لازم به ذکر است که این افراد نباید وسواس یا حساسیت های شدید نسبت به مواد شیمیایی و یا اسانس های گیاهی داشته باشند.
بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی و فناوری اسانس
فارغ التحصیلان رشته شیمی و فناوری اسانس می توانند جذب انواع صنایع شیمیایی كشور از جمله صنایع غذایی، صنایع بهداشتی، صنایع آرایشی و صنایع دارویی شوند. به بیان دیگر می توان گفت که این متخصصان، توانایی استخراج، تعیین ساختمان، آنالیز، سنتز مشتقات جدید، خالص سازی، اندازه گيري و یا شناسايي ترکيبات موثره گياهان دارويي را در مقياس آزمايشگاهي و یا حتی صنعتي دارند. علاوه بر آن، توانایی ارائه خدمات آموزشی در مدارس، دانشگاه های غیرانتفاعی، مراکز تحقیقاتی و مراکز آموزش عالی کشور را نیز دارند. از طرفی دیگر همپنین می توانند کسب و کار خودشان را به راه بیندازند.
