پاتوژن ها چیستند؟ – انواع پاتوژن ها و بیماری های آن

پاتوژن ها عوامل بیماری زایی هستند که به طور کلی به دو دسته زنده و غیر زنده تقسیم می شوند. پاتوژن ها که میکروارگانیسم هستند، موجب ایجاد بیماری های کم خطر مثل سرماخوردگی و یا پر خطر مثل مالاریا و ایدز می شوند، البته همه میکروارگانیسم ها بیماری زا نمی باشند. این موجودات در کتاب علوم پایه نهم معرفی شده است. این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به توضیح اهمیت و مفهوم پاتوژن ها می پردازد.

فهرست مطالب :

۱- پاتوژن چیست؟

۲- نحوه انتقال پاتوژن ها

۳- انواع پاتوژن (عوامل بیماری زا)

۱-۳- پریون ها

۲-۳- ویروئید ها

٣-٣- باكتری ها

۳-۴- ویروس ها

۵-۳- قارچ ها

۶-۳- انگل ها

۴- بیماری های ناشی از پاتوژن ها

۱-۴- بیماری های ناشی از باکتری ها

۲-۴- بیماری های ناشی از ویروس ها

۳-۴- بیماری های ناشی از قارچ ها

۴-۴- بیماری های ناشی از انگل ها

۵- محافظت از بدن در برابر پاتوژن ها

۱- پاتوژن چیست ؟

ارگانیسم هایی که موجب ایجاد بیماری می شوند پاتوژن نام دارند. به طور طبیعی درون بدن انسان ها میکروب های زیادی وجود دارند که در شرایط عادی آسیبی به بدن نمی رسانند و حتی برای آن مفید هستند، البته در صورتی که سیستم ایمنی بدن دچار ضعف شود یا وارد قسمت های استریل بدن شوند، می توانند بیماری ایجاد کنند. پاتوژن ها انواع مختلفی دارند و می توانند از طریق تماس پوست، مدفوع، مایعات بدن و یا ذرات موجود در هوا منتقل شوند.

۲- نحوه انتقال پاتوژن ها :

عوامل بیماری زا می توانند به صورت مستقیم از راه های بوسیدن، لمس کردن، تماس جنسی یا از طریق مادر به فرزند که انتقال عمودی نامیده می شود، منتقل شوند (بیماری های ایدز سفلیس و زیکا می توانند از راه انتقال عمودی منتقل شوند). راه دیگر انتقال غیر مستقیم است مثل مسمومیت غذایی، تنفس، حرف زدن، خندیدن، عسطه، سرفه، قطرات معلق، گوشت یا شیر حیوانات و گزش حشرات.

۳- انواع پاتوژن ها (عوامل بیماری زا) :

عوامل بیماری زا، می توانند میکروارگانیسم های مختلف یوکاریوتی و پروکاریوتی و حتی غیر زنده باشند، مهم ترین و معمول ترین انواع پاتوژن ها باکتری ها و ویروس ها هستند که انواع مختلفی داشته و عامل ایجاد بیماری های عفونی هستند. از میکروارگانیسم های دیگر می توان به پریون ها، ویروئید ها، قارچ ها، آغازیان و انگل ها اشاره کرد.

۱-۳- پریون ها :

پریون ها انواعی از پروتئین ها هستند که مانند سایر پروتئین ها از توالی آمینواسیدی ساخته می شوند با این تفاوت که دچار تا خوردگی یا فولدینگ غیر طبیعی می شوند. این پروتئین ها با تغییر شکل، تبدیل به پروتئین های عفونی شده و با تأثیر بر دیگر پروتئین ها، موجب تغییر شکل و تبدیل آن ها به پریون می شوند. محل اثر پریون ها سیستم اعصاب مرکزی است به طوری که با تجمع در بافت مغز، سلول ها و نورون های موجود را تخریب می کنند و از این طریق موجب ایجاد اختلالات جدی و خطرناک در دستگاه عصبی می شوند. بیماری جنون گاوی (کروتزفلد یاکوب) در انسان از اختلالات جدی دستگاه عصبی است همچنین بیماری انسفالوپاتی اسفنجی گاوی یا جنون گاوی در گاو نیز، توسط پریون ها ایجاد می شود.

۲-۳- ویروئید ها :

RNA های تک رشته ای کوتاهی (دو رشته ای در برخی مناطق) که مانند ویروس بوده و غلاف پروتئینی ندارند، شبه ویروس یا ویروئید نامیده می شوند و موجب ایجاد بیماری در سلول های گیاهی می شوند. البته به تازگی نمونه هایی از آلوده شدن به ویروئید در انسان ها مشاهده شده است. مثل بیماری هپاتیت B كه در اثر تخريب RNA برخي از سلول هاي كبد ايجاد شده و منجر به مختل شدن فعاليت بافت كبد مي شود.

٣-٣- باكتری ها :

باكتری ها ازمهم ترين پاتوژن ها بوده وعامل ايجاد تعداد زيادي از عفونت ها هستند كه برخي از اين بيماري ها با علائم شديدي بروز مي كنند. باكتری ها معمولا با توليد سم، عملكرد سلول ميزبان را مختل مي كنند. اندوتوكسين ها Endotoxins)) نوعي سم باكتريايي هستند که بعد از مرگ و تخریب شدن سلول های باکتری ها آزاد شده و موجب بروز علائمی مثل لرز، تب، شوک سپتیک، آسیب اندام ها، تغییر فشار خون و حتی مرگ می شوند.

نکته :

اگزوتوکسین های تولید شده توسط باکتری ها نیز به محیط اطراف آزاد می شوند و شامل نوروتوکسین ها، سیتوتوکسین ها و انتروتوکسین ها هستند. سم های سیتوتوکسینی، به سلول های بدن آسیب رسانده و آن ها را از بین می برند. اریتروتوکسین ها سیتوتوکسین های تولید شده توسط باکتری های استرپتوکوک پیوژنز هستند که با از بین بردن سلول های خونی و آسیب رساندن به مویرگ های خونی علائم بیماری های نکروزان غلاف یا گوشت خواری را نشان می دهند.

سم نوروتوکسین روی مغز و اعصاب اثر می گذارد. نوروتوکسین هایی که از باکتری کلستریدیوم بوتولینوم آزاد می شوند، با اثر روی مغز موجب فلج شدن عضلات می شوند. این سم همچنین روی سلول های روده تاثیر گذاشته و موجب بروز علائمی چون اسهال و استفراغ شدید می شوند. باسیلوس، کلستریدیوم، ویبرو، استافیلوکوکوس و اشرشیا از جمله باکتری هایی هستند که سم نوروتوکسین را تولید می کنند.

۳-۴- ویروس ها :

ویروس ها زنده نیستند و ساختار سلولی ندارند، این پاتوژن ها تکه هایی از نوکلئیک اسید نوکلئیک، (DNA یا RNA) هستند که در کپسید قرار دارند. ویروس ها با تأثیر گذاشتن بر هسته سلول و دیگر اجزای آن و به وسیله رونویسی از نوکلئیک اسید خود موجب تکثیر تعداد زیادی ویروس می شوند. این ویروس ها بعد از تکثیر شدن، از سلول آلوده آزاد می شوند و باعث از بین رفتن سلول آلوده می شوند. برخی از ویروس ها نیز می توانند مدتی در ژنوم سلول ها بدون فعالیت باقی بمانند و بعد از گذشت مدتی، شروع به تکثیر و آلوده کردن سلول کنند. برای درمان ویروس ها استفاده از آنتی بیوتیک ها تاثیری ندارد و معمولا دارو های ضد ویروسی تجویز می شود.

۵-۳- قارچ ها :

بیش از ۳۰۰ نوع گونه قارچی بیماری زا روی کره زمین شناخته شده است. رشد قارچ ها در بیشتر نقاط محیط مثل محیط داخلی و خارجی خانه و حتی روی پوست انسان ها امکان پذیر است. این جانداران مانند سایر یوکاریوت ها دارای هسته، غشا و دیگر اجزای سلولی هستند، همچنین دیواره سلولی ضخیمی دارند که از سلول محافظت کرده و از بین بردنش را دشوار می کند. Candida aurus  نوعی عفونت قارچی است که می تواند خطرناک باشد.

۶-۳- انگل ها :

این جانداران در داخل و یا روی بدن میزبانشان زندگی می کنند و از مواد غذایی میزبان استفاده می کنند. همچنین آن ها می توانند از راه های مختلفی مثل آب، خاک، غذا، خون، تماس جنسی و نیش حشرات انتشار یابند. انواع مختلفی از انگل ها وجود دارد که سه نوع اصلی آن در انسان ها بیماری ایجاد می کنند و شامل موارد زیر می باشند.

٭ تک یاخته ها : تک سلولی هایی که در بدن انسان و سایر جانوران تکثیر یافته و گسترش می یابد. عوامل مالاریا، بیماری خواب آفریقایی و اسهال خونی آمیبی نمونه هایی از انگل های تک یاخته هستند.

٭ هلمینت ها : هلمینت ها معمولا کرم ها هستند که پر سلولی و بزرگتر بوده و در داخل یا خارج از بدن زندگی می کنند.

٭ اکتوپارازیت ها : موجوداتی هستند که روی پوست زندگی و از آن تغذیه می کنند مثل کنه ها پشه ها و برخی از حشرات.

۴- بیماری های ناشی از پاتوژن ها :

۱-۴- بیماری های ناشی از باکتری ها :

٭ ویبریوکلرا : این باکتری تاژکدار در اقیانوس و دریا وجود دارد و مولد بیماری وبا است.

٭ استافیلوکوکوس اورئوس : عفونت خون، مننژیت و التهاب پوست ایجاد می کنند.

٭ اشرشیاکلی أ ۱۵۷ : این باکتری سم های اندوتوکسین و اگزوتوکسین را  ترشح می کند و مسمومیت غذایی کولیت هموراژیک تولید می کند.

٭ مایکوباکتریوم توبرکلوزیس : این باکتری در سال ۱۸۸۳ توسط رابرت کج شناسایی شده و عامل بیماری سل است.

٭ کلستریدیوم بوتولینوم : سم بوتولیسم تولید شده توسط این باکتری موجب فلج شدن اندام های مختلف بدن و تنگی نفس می شود.

٭ استرپتوکوکوس پنومونیه : عامل ایجاد بیماری ذات الریه است که نام های دیگر آن عفونت سینوسی یا مننژیت است.

۲-۴- بیماری های ناشی از ویروس ها :

ایدز، تب زرد، انواع هپاتیت، تب دنگ، گاستروانتریت ویروسی از جمله روتاویروس و نوروویروس، سرخک، آبله مرغان، زگیل، تبخال در دستگاه تناسلی و دهان، آنفولانزا، سرماخوردگی و مننژیت نمونه هایی از بیماری هایی است که توسط ویروس ها ایجاد می شوند.

۳-۴- بیماری های ناشی از قارچ ها :

برفک دهان، عفونت های مخمری واژینال، خارش ژوک، عفونت های ناخن و کرم حلقوی پوست از بیماری هایی هستند که توسط قارچ ها ایجاد می شوند.

۴-۴- بیماری های ناشی از انگل ها :

کرم های روده، توکسوپلاسموز، شپش پوستی، تریکومونیازیس و ژیاردیازیس بیماری هایی هستن که انگل ها عامل ایجاد کننده ی آن ها است.

۵- محافظت از بدن در برابر پاتوژن ها :

٭ مرتبا دست های خود را بشویید.

٭ واکسیناسیون را به موقع انجام دهید.

٭ در روابط جنسی مراقب کرده و ایمنی را رعایت کنید.

٭ وسایل شخصی خود مثل تیغ و مسواک را با کسی به اشتراک نگذارید.

٭ مواد غذایی را طوری نگه داشته و بپزید که سالم بمانند و فاسد نشوند.

٭ در برابر حشرات و نیششان از خود محافظت کنید.