هورمون رشد چیست؟ – افزایش و کاهش غیرطبیعی ترشح آن

هورمون رشد که از قسمت پیشین غده هیپوفیز ترشح می شود، محرک رشد، نمو و احیا می باشد و سوماتوتروپین نیز نامیده می شود. سوماتوتروپین یک هورمون پپتیدی است که ساختمان پروتئینی دارد و تک رشته ای می باشد. در کتاب علوم پایه هشتم هور مون رشد تعریف شده است. برای آشنایی با هور مون رشد و شناخت عملکرد آن با این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک همراه ما باشید.

فهرست مطالب :

۱- هورمون رشد (GH)

۲- تنظیم و نحوه ترشح هور مون رشد

۳- عملکرد هور مون رشد

۴- عملکرد غده هیپوتالاموس و غده هیپوفیز

۵- ترشح بیش از حد طبیعی

۶- ترشح کمتر از حد طبیعی

۷- هورمون های رشد موجودات مختلف

۱- هورمون رشد (GH) :

هورمون ر شد که یک هورمون پروتئینی است که دارای ساختار پلی پپتیدی متشکل از ۱۹۱ اسید آمینه می باشد و از سلول های قدامی غده هیپوفیز ترشح می شود. ترشح این هورمون توسط غده هیپوفیز (یک تا دو میلی گرم در یک روز)، تحت کنترل غده هیپوتالاموس است. این هورمون بعد از ترشح وارد خون شده و به همه ی قسمت های بدن می رود. در کودکانی که در حال رشد هستند ترشح سوماتوتروپین زیاد بوده و به بالاترین حد خود در دوران بلوغ می رسد.

۲- تنظیم و نحوه ترشح هورمون رشد :

هورمون مذکور بیشتر محرک تجزیه چربی ها و سنتز پروتئین ها است. همچنین گلوکز را می تواند با افزایش قند خون، به سلول ها برساند. بافت های مثل کبد باعث تحریک ترشح فاکتورهای رشد شبه انسولین می شود. مهمترین آن، فاکتور رشد انسولین-۱ است که کم کم در کودکان زیاد می شود و همان طور که گفته شد در بلوغ به حداکثر خود می رسد. اما بعد از بلوغ با افزایش سن، مقدارش کاهش می یابد. هورمون آزاد کننده ، محرک ترشح این هورمون و هورمون سوماتوستاتین، باعث توقف ترشح آن می شود.

در هنگام مصرف غذا ترشح این هورمون کم می شود اما در هنگام فشارهای فیزیکی و افزایش مصرف غذا، مقدار ترشح آن زیاد می شود. همچنین پس از مدت کوتاهی به خواب رفتن، میزان ترشح این هورمون افزایش می یابد. عواملی که باعث ترشح این هورمون می شود ورزش، شوک های عصبی، سرما، درد، عمل جراحی و… می تواند باشد. در این مواقع وقتی ترشح هورمون افزایش می یابد اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب بیشتری را به سلول ها می رساند و جلوی مصرف گلوکز در بدن را می گیرد تا گلوکز به مصرف سلول های مغز برسد.

۳- عملکرد هورمون رشد :

متابولیسم پروتئین، کربوهیدرات و لیپیدها تحت تأثیر هور مون رشد قرار گرفته و باعث افزایش تعداد سلول ها و همچنین رشد اندازه ی آن ها، با سنتز بیشتر پروتئین ها می شود. علاوه بر سنتز پروتئین ها، این هورمون می تواند به متابولیسم کربوهیدرات ها، یون های سدیم، پتاسیم و کلسیم اثر گذاشته و باعث آزاد کردن چربی و همچنین افزایش میزان گلوکز شود. همچنین این هورمون با ایجاد نیازی که در بدن برای ترشح انسولین می کند، باعث تنظیم میزان قند خون می شود.

توجه :

رشد استخوان ها با این هورمون قبل از بلوغ به شکل رشد طولی و بعد از بلوغ به شکل رشد قطری خواهد بود. اما کاهش و یا افزایش ترشح این هورمون از حالت طبیعی می تواند باعث ایجاد اختلالاتی در بدن شود.

۴- عملکرد غده هیپوتالاموس و غده هیپوفیز :

پیام ها توسط غده هیپوتالاموس از سیستم اعصاب مرکزی گرفته شده و باعث ترشح هورمون آزاد کننده می شود. این هورمون ها از طریق خون و نورون ها به غده هیپوفیز وارد می شود. قسمت پیشین هیپوفیز در پاسخ به این هورمون های تنظیمی، هورمون های محرک را تولید می کند. هور مون رشدی که تولید شد می تواند با ورود در خون بر روی استخوان و کبد اثر بگذارد. اما ترشح این هورمون به طور مداوم نمی باشد بلکه حالت ضربانی دارد.

۵- ترشح بیش از حد طبیعی :

وجود تومور خوش خیم در سلول های غده هیپوفیز و همچنین در ریه یا جزایر لانگرهانس پانکراس، باعث افزایش ترشح هور مون رشد می شود. حتی وجود تومور در بافت های دیگر بدن می تواند باعث افزایش غیرطبیعی ترشح این هورمون شود. وجود این تومورها در کودکان نادر است اما در بزرگسالان، ترشح بیش از حد این هورمون باعث می شود، استخوان های پهن (دست، پا، چانه و بینی) بیشتر رشد کرده و پوست، عضله ها و قسمت های دیگر نیز زیاد رشد کنند و بیماری آکرومگالی را ایجاد شود. در این بیماری فرد دچار ظاهر غیرطبیعی با بینی بزرگ، فک برجسته و دست و پای بزرگ شده و اندام هایی مثل زبان، قلب، کبد و کلیه ها نیز بزرگ می شوند.

توجه :

عملکرد هور مون رشد برعکس انسولین است پس در افرادی که دچار آکرومگالی هستند احتمال بیماری دیابت وجود دارد. علاوه بر این، آن ها با بیماری های قلبی و عروقی، تومور روده بزرگ و یا فشار خون بالا مواجه هستند. درمان این بیماران با عمل جراحی و یا پرتودرمانی انجام می شود.

۶- ترشح کمتر از حد طبیعی :

اگر هنگام رشد جنین یا بعد از آن به غده هیپوفیز یا هیپوتالاموس مغز آسیب برسد، باعث کاهش ترشح هورمون سوماتوتروپین شده و سبب کوتولگی یا کوتاه قدی (نانیسم) می شود. همچنین کاهش ترشح هورمون آزاد کننده و جهش در ژن های تنظیم کننده ی ترشح این هورمون، می تواند باعث کاهش تولید آن شود. در مواردی ساختار غیرطبیعی این هورمون و یا عدم توانایی سلول های بخش پیشین هیپوفیز در ترشح آن، می تواند از دلایل این کاهش ترشح باشند. کودکانی که مبتلا به کوتولگی هستند، در بدو تولد قد طبیعی داشته و غیر طبیعی بودن اندازه ی آن ها در دوسال اول و با رادیوگرافی مشخص می شود. زنانی که مبتلا به کوتولگی هستند احتمال این که فرزندانی با قد طبیعی به دنیا آورند، را دارند.

با تزریق هور مون رشد به کودکان دارای کمبود این هورمون، می توان آن ها را درمان کرد. در ابتدا از هورمون های رشد طبیعی برای درمان استفاده می شد اما به دلیل ایجاد اختلالات و بیماری های دیگر، استفاده از آن ها ممنوع شد. تا اینکه دانشمندان با تولید و ساخت هورمون های رشد سنتزی با دانش DNA نوترکیب، توانستند به درمان این بیماران بپردازند.

نکته :

با تزریق این هورمون های رشد نوترکیب، کودکان مبتلا به کوتولگی به قد و رشد طبیعی خود می رسند اما اگر فردی دچار اختلال ژنتیکی در ساخت این هورمون باشد، در مقابل تزریق هورمون های دارویی، تولید آنتی بادی کرده و ایمن می شود. همچنین تزریق این هورمون ها می تواند باعث دیابت قندی و فشار خون بالا در این افراد شود.

۷- هورمون های رشد موجودات مختلف :

در همه ی مهره دارانی که دارای استخوان فک هستند، مثل انسان و گاو، هور مون رشد که مسئول رشد این موجودان است وجود دارد. در هورمون های رشد موجودات مختلف که خواص فیزیک و شیمیایی متفاوتی دارند، بخش فعال زیستی وجود دارد که برای انجام فعالیت های این هورمون تا جایی حائز اهمیت است که اگر حتی یک چهارم این هورمون از بین برود، ولی بخش فعال آن باقی بماند، فعالیت و تأثیرگذاری آن همچنان قابل انجام خواهد بود. گونه های مختلفی از جانداران می توانند نسبت به هورمون های رشدی که از سایر موجودات می گیرند پاسخ دهند. انسان، موش و ماهی نمونه ای از آن ها هستند.