شیمی کاربردی (Applied Chemistry) یکی از گرایش های علم شیمی می باشد. همانطور که از نام این رشته مشخص است نگاهی کاربردی به شیمی دارد، بنابراین تمایل دارد که از آموخته های علم شیمی در صنایع استفاده کند. در مقالات پیشین نشریه جهان شیمی فیزیک، درباره رشته شیمی و همچنین شیمی محض مطالبی را مطرح کرده ایم. در این مقاله به معرفی رشته شیمی کاربردی در دانشگاه و گرایش های ارشد و دکتری آن پرداخته می شود. لطفا با ما همراه باشید.
همانطور که می دانید علم شیمی به مطالعه و بررسی مواد از ساده ترین حالت تا پیشرفته ترین سطح، مربوط می شود. علم شیمی در واقع به علمی گفته می شود که ارتباطات نزدیکی با سایر علوم دارد. توجه داشته باشید که فرآیند های شیمیایی و همچنین ترکیب عناصر نقش بسیار مهمی در حیات موجودات زنده ایفا می کنند.
بسیاری از رشته های دانشگاهی مثل شیمی محض،شیمی کاربردی، بیو شیمی، بیو تکنولوژی، بیولوژی، شیمی دارویی، پزشکی، داروسازی، زیست شناسی، زمین شناسی، پتروشیمی، رشته های متعدد مهندسی مانند مهندسی شیمی، و غیره که با علم شیمی ارتباط دارند در دانشگاه ها تدریس می شوند. در ادامه این مقاله به معرفی رشته دانشگاهی شیمی کاربردی می پردازیم.
رشته شیمی کاربردی در دانشگاه
در مقطع کارشناسی، رشته شیمی بیشتر در دو گرایش اصلی شیمی محض و شیمی کاربردی ارائه می گردد. این دو گرایش تنها در تعداد کمی از واحد های تخصصی با یکدیگر تفاوت دارند. این واحد ها شامل اصول محاسبات شیمی، شیمی صنعتی ۱ و ۲، خوردگی و تصفیه آب می باشند. دانشجویان رشته شیمی کاربردی، بیشتر دروس دانشگاهی را در آزمایشگاه ها و به صورت عملی می گذرانند. به بیان دیگر، تمرکز دروس تخصصی در رشته شیمی کاربردی بیشتر بر روی مفاهیم صنعتی مثل طراحی رآکتور ها و یا بررسی فرآیند های شیمیایی و صنعتی خواهد بود.
در رشته دانشگاهی شیمی کاربردی در واقع به موارد مربوط کاربرد های شیمی در صنعت پرداخته می شود. این رشته شامل گروه های شیمیایی مختلفی می باشد که بر روی مواد متنوع و کاربرد های آنها همانند ترکیبات فلزی، ترکیبات معدنی، ترکیبات آلی، پلیمر ها، پروتئین ها و غیره تحقیق می کند.
به بیان دیگر، شیمی کاربردی در واقع حد فاصل میان شیمی محض و مهندسی شیمی می باشد. در نتیجه فارغ التحصیلان آن می توانند در صنایع مختلف شیمیایی مانند صنایع غذایی، صنایع داروسازی، صنایع پتروشیمی، صنایع بهداشتی و آرایشی، صنایع رنگ و رزین، صنایع پلاستیکی، صنایع تولید لوازم خانگی، علم کشاورزی، علم مواد، چرم، پلیمر، راه و ساختمان و الیاف مصنوعی و … مشغول شوند. لازم به ذکر است که با پیشرفت علم، نیاز به این دانشجویان و فارغ التحصیلان نیز بیشتر خواهد شد.
رشته شیمی کاربردی یکی از زیر مجموعه های کنکور علوم تجربی در انتخاب رشته کنکور سراسری می باشد. پذیرش در این رشته در دانشگاه های دولتی (روزانه و شبانه)، پیام نور، فرهنگیان، غیر انتفاعی و دانشگاه آزاد صورت می گیرد. توجه داشته باشید که نحوه پذیرش در این رشته دانشگاهی هم به نحوه قبولی در آزمون و هم به نحوه بدون کنکور (بدون آزمون) و صرفا با سوابق تحصیلی انجام می گیرد.
دروس دانشگاهی رشته شیمی کاربردی
تعداد کل واحد های رشته شیمی کاربردی معمولا ۱۳۷ واحد می باشد. به طور کلی می توان لیست واحد های درسی این رشته در دانشگاه ها را به ۵ دسته دروس عمومی، دروس پایه، دروس اصلی، دروس تخصصی و دروس اختیاری تقسیم کرد. توجه داشته باشید که تفاوت در ارائه واحد های درسی وابسته به دانشگاه است.
-
دروس عمومی ۲۲ واحد
- اندیشه اسلامی ۱
- اندیشه اسلامی ۲
- تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی
- انقلاب اسلامی ایران
- اندیشه و وصایای امام
- تربیت بدنی ۱
- تربیت بدنی ۲
- آیین زندگی
- تفسیر موضوعی قرآن
- زبان خارجه
- فارسی
- تنظیم خانواده
-
دروس پایه ۲۲ تا ۲۶ واحد
- شیمی عمومی ۱
- آزمایشگاه شیمی عمومی ۱
- شیمی عمومی ۲
- آزمایشگاه شیمی عمومی ۲
- ریاضی عمومی ۱
- ریاضی عمومی ۲
- فیزیک عمومی ۱
- آزمایشگاه فیزیک عمومی ۱
- فیزیک عمومی ۲
- آزمایشگاه فیزیک عمومی ۲
-
دروس اصلی ۵۹ واحد
- ایمنی در آزمایشگاه
- معادلات دیفرانسیل
- شیمی آلی ۱
- آزمایشگاه شیمی آلی ۱
- شیمی آلی ۲
- آزمایشگاه شیمی آلی ۲
- شیمی آلی ۳
- شیمی تجزیه ۱
- آزمایشگاه شیمی تجزیه ۱
- شیمی تجزیه ۲
- آزمایشگاه شیمی تجزیه ۲
- شیمی تجزیه دستگاهی
- آزمایشگاه شیمی تجزیه دستگاهی
- شیمی فیزیک ۱
- آزمایشگاه شیمی فیزیک ۱
- شیمی فیزیک ۲
- آزمایشگاه شیمی فیزیک ۲
- شیمی معدنی ۱
- آزمایشگاه شیمی معدنی ۱
- شیمی معدنی ۲
- آزمایشگاه شیمی معدنی ۲
- زبان تخصصی شیمی
- مبانی کامپیوتر و برنامه نویسی
- کاربرد طیف سنجی در شیمی آلی
- روش استفاده از متون علمی شیمی
-
دروس تخصصی ۱۷ واحد
- متون علمی شیمی
- کارگاه یا شیشه گری
- اصول محاسبات شیمی صنعتی
- شیمی صنعتی ۱
- شیمی صنعتی ۲
- اصول تصفیه آب و پساب های صنعتی
- گرافیک و نقشه خوانی
- آزمایشگاه شیمی صنعتی
- خوردگی فلزات
- کارآموزی
-
دروس اختیاری ۱۳ تا ۱۵ واحد
- طیف سنجی مولکولی
- مبانی شیمی کوانتومی
- الکتروشیمی صنعتی
- شیمی محیط زیست
- شیمی صنایع معدنی
- مبانی شیمی پلیمر
- شیمی و تکنولوژی مواد غذایی
- شیمی و تکنولوژی چرم
- شیمی و تکنولوژی پلیمر
- شیمی و تکنولوژی رنگ
- شیمی و فناوری مواد غذایی
- شیمی و تکنولوژی نفت
- آزمایشگاه خوردگی فلزات
- کاربرد الکترونیک در شیمی
- شیمی سبز
- شیمی دارویی
- نانو شیمی
- تمرین پژوهش
- خوردگی فلزات
- کاربرد الکترونیک در شیمی
رشته شیمی کاربردی برای چه کسانی مناسب است
دانشجویان رشته شیمی کاربردی همانند سایر گرایش های شیمی بايد در وهله اول به علم شيمی علاقه مند باشند. از آنجایی که رشته شیمی یک رشته تحقيقاتی می باشد، بنابراین دانشجویان این رشته بایستی افرادی صبور، با پشتکار و دارای روحيه خلاق و جنگنده باشند. از طرفی دیگر همانطور که می دانید، درصد زیادی از پروژه هاي اين رشته در محیط آزمایشگاهی انجام می گیرند، بنابراین دانشجویان این رشته باید به آزمایشگاه و کارهای آزمایشگاهی علاقه داشته باشند.
لازم به ذکر است که دانشجویان این رشته نباید حساسیت های شدیدی نسبت به مواد شیمیایی داشته باشند و از لحاظ جسمی نیز، توانایی کار در شرایط سخت را داشته باشند. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که مهارت و دانش در زبان انگلیسی نیز بسیار مهم می باشد.
بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی کاربردی
شیمی جز رشته هایی است که فارغ التحصیلان آن تا حدودی می توانند جذب بازار کار شوند. زیرا هر کارخانه ای که تاسیس شود، در زمینه های تحقیقاتی و همچنین در بخش کنترل کیفیت فرآیند های تولیدی مواد شیمیایی، نیاز به یک شیمیست ماهر و مسلط به علوم شیمی دارد.
به بیان دیگر می توان گفت که رشته شیمی کاربردی رابطه نزدیکی با صنایع مختلف دارد. توجه داشته باشید که فارغ التحصیلان رشته شیمی کاربردی نسبت به شیمی محض در مقطع کارشناسی، به دلیل آنکه آشنایی بیشتری با مفاهیم صنعت شیمی پیدا کرده اند، بهتر جذب می شوند. به عنوان نمونه، فارغ التحصیلان رشته شیمی کاربردی امکان اشتغال در مراکز زیر را دارند:
- فعالیت در آزمایشگاه های کنترل کیفی، آزمایشگاه های شیمی، آزمایشگاه های استاندارد و آزمایشگاه های مواد مصرفی صنایع
- فعالیت در آزمایشگاه های سنتزی مواد، جهت سنتز مواد جدید
- ارائه خدمات آموزشی و پژوهشی در مدارس، دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی، مراکز آموزش عالی کشور و سایر موسسات آموزشی
- کار در صنایع پتروشیمی، پلاستیک، رنگ و رزین، صنایع دارویی، صنایع آرایشی و بهداشتی، صنایع غذایی و …
- کنترل کیفیت در وزارت دفاع و نیرو
- استفاده از گیاهان دارویی جهت سنتز مواد دارویی و درمانی جدید
- انجام کارهای پژوهشی و شرکت کردن در سایر پروژه های پژوهشی
- ارائه مشاوره و خدمات به مراکز تولیدی مواد شیمیایی و حل و فصل مشکلات و چالش های آنها
- کار آفرینی (تولید مواد شیمیایی در کارگاه های کوچک و با هزینه پایین)
وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر شیمی
امکان ادامه تحصیل برای فارغ التحصیلان مقطع کارشناسی رشته شیمی کاربردی تا مقطع دکتری وجود دارد. از طرفی، امروزه اقدامات مناسبی برای دوره پست دکتری در دانشگاه های داخل صورت گرفته است. گرایش های کارشناسی ارشد رشته شیمی محض عبارتند از : شیمی فیزیک، شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی تجزیه، شیمی کاربردی، فیتو شیمی، نانو شیمی، آموزش شیمی، پیشرانه ها، شیمی پلیمر، شیمی دریا، علوم و تکنولوژی پلیمر، شیمی دارویی، بیو شیمی، شیمی کاتالیست و یا شیمی و فناوری اسانس.
گرایش های دکتری رشته شیمی محض عبارتند از : شیمی فیزیک، شیمی آلی، شیمی تجزیه، شیمی معدنی، شیمی کاربردی، نانو شیمی، فیتو شیمی و شیمی پلیمر.
دوره های کارشناسی ارشد و دکتری شیمی کاربردی
دانشجويان تحصیلات تکمیلی رشته شیمی کاربردی با داشتن نگاهی صنعتی و کاربردی به شيمی، می توانند يافته هاي جديد را از عرصه شيمی به عرصه صنعت و تکنولوژی انتقال دهند. این فارغ التحصیلان در طراحی و راه اندازی واحد های مختلف تولیدی و یا منابع بسیار بزرگ معدنی، گاز و نفت نقش دارند.
دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی کاربردی
طول دوره کارشناسی ارشد رشته شیمی کاربردی ۴ نیم سال تحصیلی است. در موارد خاص و با تصویب شورای تحصیلات تکمیلی – پژوهشی دانشکده، می تواند تا یک نیم سال بیشتر افزایش یابد. دوره کارشناسی ارشد به صورت آموزشی – پژوهشی می باشد. در واقع دانشجو با گذراندن دروس نئوری، انتخــاب استـاد راهنما، انتخــاب موضوع پایان نامه و در نهایت دفاع از پایان نامه، این دوره را به اتمام می رساند.
از جمله دروس مورد تدریس (بستگی به دانشگاه محل تحصیل دارد) در دوره ارشد شیمی کاربردی می توان به واکنشگاه ها، طراحی آزمایش و افزایش مقیاس فرآیند ها، شناسایی و تعیین ساختار مواد، شیمی فیزیک پیشرفته، شیمی آلی پیشرفته، شیمی تجزیه پیشرفته، شیمی معدنی پیشرفته، سمینار، گسترش شيمي ازآزمايشگاه تا صنعت، مواد فعال سطحی، فرآیند های پتروشیمی، پدیده های انتقال، فناوری پلیمر ها، کاتالیزور های صنعتی، فرآیند های تصفیه آب و پساب، خوردگی پیشرفته، فناوری کود های شیمیایی و مواد ریز مغذی، زیست فناوری محیط زیست، مبانی انرژی های تجدید پذیر، کنترل دستگاهی در صنعت شیمی، شیمی و فناوری مواد مرکب (کامپوزیت ها)، خواص فیزیکی و مکانیکی پلیمر ها، غشا ها و فرآیند های شیمیایی، شیمی صنایع غذایی پیشرفته و یا مباحث ویژه در شیمی کاربردی اشاره کرد.
دوره دکتری رشته شیمی کاربردی
دانشجویان دوره دکتری این رشته به کاربرد های شیمی در صنعت، بهبود و توسعه فرآیند های شیمیایی و همچنین بررسی زمینه های مورد نیاز صنایع شیمیایی می پردازند. فارغ التحصیلان دکتری می توانند علاوه بر فعالیت در تمام مراکز جذب فارغ التحصیلان مقاطع پایین تر، در کارهای تحقیقاتی، رفع چالش های علمی، مدیریت واحد های تحقیق و توسعه مراکز تولیدی و نیز در تکمیل کادر هیات علمی دانشگاه ها و پژوهشگاه ها نقش مهمی داشته باشند و در نتیجه مسئولیت های سنگین تری را بر عهده بگیرند.
طول دوره دکترا رشته شیمی کاربردی ۸ نیم سال تحصیلی است. در موارد خاص و با موافقت شورای تحصیلات تکمیلی – پژوهشی دانشکده، می تواند تا یک نیم سال بیشتر افزایش یابد. افزایش بیش از این یک نیم سال مشمول مقررات دانشگاه خواهد بود. دوره دکتری به صورت آموزشی – پژوهشی می باشد.
از جمله دروس مورد تدریس در دوره دکتری شیمی کاربردی می توان به پدیده های انتقال پیشرفته، واکنشگاه های شیمیایی پیشرفته، افزایش مقیاس فرآیند های شیمیایی، کنترل فرآیند ها ی شیمیایی، روش های آماری و طراحی آزمایش ها، سمینار، فناوری های نوین پالایش و تبدیل گاز، الکتروشیمی صنعتی، پوشش ها و چسب ها، کاتالیست های ناهمگن، زیست شیمی صنعتی، پلیمرهای رسانای الکتریکی، نانو دارو ها، طراحی مفهومی فرآیند، مباحث نوین در شیمی کاربردی و …. اشاره کرد.
تفاوت مهندسی شیمی و شیمی کاربردی
مهندسی شیمی و شیمی کاربردی دو رشته پرطرفدار در دانشگاه هستند که علاقمندان به رشته شیمی را به خود جلب می کنند. این دو رشته در زمینه شیمی فعالیت کرده و تفاوت ها و شباهت هایی در برخی دروس و واحدها دارند. رشته مهندسی شیمی بیشتر با طراحی و شیمی کاربردی با کارهای آزمایشگاهی سر و کار دارد. این دو رشته به نوعی مکمل هم به حساب می آیند.
مهندسی شیمی بر تولید مواد شیمی در صنایع متمرکز است و بیشتر در واحدهای فرآیند شیمیایی در صنایع فعالیت می کند. این رشته گرایش های بسیاری دارد که در دوران ارشد و دکتری می توان در آنها ادامه تحصیل داد.
شیمی کاربردی از دید صنعتی به شیمی نگاه می کنند و استفاده از این علم را در صنایع مختلف برای پیشرفت های صنعتی می آموزند. این رشته را نیز می تواند در مقطع ارشد و دکتری در گرایش های مختلف ادامه داد. برای اطلاع کامل از دروس و واحد های این دو رشته در صورتیکه علاقمند به تحصیل در رشته شیمی هستید می توانید با مشاوران تحصیلی خود صحبت نمایید. انتخاب رشته تحصیلی یکی از تصمیم گیری های بزرگ زندگی است و می تواند آینده شما را به شدت از نظر شغل و رفاه تحت تاثیر قرار دهد.
