رشته دانشگاهی شیمی چیست ؟ بازار کار و آینده شغلی آن

علوم پایه

خواندن این مطلب 8 دقیقه زمان میبرد

رشته شیمی (Chemistry) علم بررسی عناصر و در واقع شاخه ای از علوم است که به مطالعه ساختار، ترکیب، خواص، پیوند های شیمیایی و تغییر شکل مواد در طی واکنش می پردازد. این رشته دانشگاهی به ترکیبات شیمیایی (که می تواند اتم، مولکول، یون، ذرات و غیره باشد) و بر هم‌ کنش میان آنها مرتبط است. توجه داشته باشید که علم شیمی قدمتی طولانی دارد و همواره در زندگی انسان ها تاثیر داشته است. در این مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک، به معرفی رشته شیمی در دانشگاه و گرایش های آن پرداخته می شود. لطفا همراهی بفرمایید.

فهرست مطالب این مقاله

۱- مقدمه

۲- رشته شیمی در دانشگاه

۳- تفاوت دو گرایش شیمی محض و کاربردی

۴- رشته شیمی برای چه کسانی مناسب است

۵- بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی

۶- وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر شیمی

فهرست مطالب

مقدمه

کلمه شیمی از کلمه یونانی “کیمیا” به معنای ممزوج کردن گرفته شده است. همانطور که بیان شد، شیمی علم مطالعه‌ ترکیبات شیمیایی مواد و همچنین واکنش و خواص آنها می باشد. رشته شیمی یکی از زیر مجموعه های مهم علوم تجربی می باشد. اولین آموزشگاه رشته شیمی مدرسه دارالفنون بوده است. لازم به ذکر است که بدون وجود کارشناسان رشته شیمی و در نتیجه شناخت کامل مواد و خواص آنها، امکان پیشرفت بسیاری از رشته ها وجود نداشته است.

توجه داشته باشید که علم شیمی را می توان یکی از رشته های علوم پایه و بنیادی علوم تجربی به شمار آورد. این رشته در حقیقت از دو بخش علم شیمی و صنایع شیمی تشکیل شده است. بنابراین، علم شیمی زیر بنای علوم مختلفی مانند بیولوژی، بیو شیمی، بیوتکنولوژی، داروسازی، پزشکی، دندان پزشکی و همچنین رشته های متعدد مهندسی می باشد.

در حالیکه صنایع شیمیایی به صنایعی گفته می شود که در آنها، واکنش های شیمیایی انجام می گیرند. در واقع طی انجام این واکنش ها، مواد اولیه تبدیل به فرآورده های جدید می شوند. از این رو، صنایع شیمی طیف متنوعی از صنایع را در بر می گیرد. از این موارد می توان به صنایع غذایی، صنایع پتروشیمی، صنایع داروسازی، صنایع بهداشتی و آرایشی، صنایع تولید لوازم خانگی، صنایع پلاستیکی، صنایع رنگ و رزین، علم کشاورزی، علم مواد، راه و ساختمان و الیاف مصنوعی اشاره نمود.

رشته شیمی در دانشگاه

رشته دانشگاهی شیمی، رشته ای است که در واقع به تربیت و پرورش متخصصانی می پردازد که به بررسی، مطالعه، تحقیق و آزمایش پرداخته و بتوانند فرآورده های شیمیایی را کنترل نمایند. دانشجویان در سطح کارشناسی این رشته، با بررسی و مطالعه ترکیبات، ساختار، خواص و ویژگی های ماده و کنترل آزمایشگاهی فرآیندهای شیمیایی آشنا می شوند.

هدف از این رشته دانشگاهی تربیت افرادی است که بتوانند در زمینه های آموزش در دبیرستان ها، به عنوان کمک پژوهشگر در کارهای تحقیقاتی، کارشناسان مورد نیاز صنایع مختلف شیمیایی و در نهایت آماده کردن دانشجویان مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری جهت تامین کادر آموزشی و یا پژوهشی مورد نیاز دانشگاه ها و موسسات تحقیقاتی می باشد. رشته شیمی در مقطع کارشناسی دانشگاه های ایران دارای سه گرایش اصلی شیمی کاربردی، شیمی محض و دبیری شیمی می باشد.

به طور کلی می توان لیست واحد های درسی رشته شیمی در دانشگاه ها را به ۵ دسته زیر تقسیم کرد.

دروس عمومی ۲۰ تا ۲۲ واحد. مانند تربیت بدنی، فارسی عمومی، زبان خارجه و …
دروس پایه ۲۲ تا ۲۶ واحد. مانند شیمی عمومی، فیزیک، ریاضی و …
دروس الزامی و اصلی ۵۹ واحد. مانند شیمی فیزیک، آلی، تجزیه و …
دروس الزامی و تخصصی ۱۷ واحد. مانند شیمی صنعتی، کوانتوم، کارگاه شیشه گری و …
دروس اختیاری ۱۳ تا ۱۵ واحد. مانند شیمی دارویی، نانو شیمی و …

تفاوت دو گرایش شیمی محض و کاربردی

تفاوت دو گرایش شیمی محض و شیمی کاربردی در چگونگی نگرش آنها به علم شیمی می باشد. از این رو، در شیمی کاربردی، دانشجویان تعدادی دروس مربوط به مهندسی شیمی را می گذرانند. از جمله این دروس می توان به اصول صنایع شیمیایی و یا تصفیه آب و فاضلاب اشاره کرد. به بیان دیگر، گرایش شیمی کاربردی نگاهی کاربردی به علم شیمی دارد. در واقع از آموخته های شیمی در صنعت استفاده می کند. از این جهت، فارغ التحصیلان این گرایش با مفاهیم که در صنعت شیمی مطرح است بیشتر آشنا هستند.

در حالیکه اساس کار در گرایش شیمی محض، علم شیمی است. در این گرایش، دانشجویان دروسی را در مورد چهار گرایش اصلی و مهم علم شیمی مطالعه می کنند. این چهار گرایش عبارتند از : شیمی آلی، شیمی معدنی، شیمی تجزیه و شیمی فیزیک. به بیان دیگر، شیمی محض بیشتر به تئوری های علمی شیمی می پردازد. هدف از این گرایش تربیت دانشجویانی است که بتوانند در انجام کارهای تحقیقاتی موفق باشند. در نتیجه با تحصیل در دوره های کارشناسی ارشد و یا دکتری به تحلیل مسائل و ناشناخته های شیمی می پردازند.

لازم به ذکر است که دو گرایش فوق در سطح کارشناسی تفاوت زیادی با یکدیگر ندارند. در حقیقت بیشتر واحدهای دانشگاهی (حدود ۱۳۰ واحد) در دو گرایش شیمی مشترك می باشند. تنها بین ۱۲ تا ۱۸ واحد درسی (بسته به دانشگاه فرق می کند) در دروس رشته شیمی کاربردی با شیمی محض وجود دارد. توجه داشته باشید که در صورت تمایل، می توان در هنگام انتخاب دروس اختیاری، تعدادی از واحد های اختصاصی و ویژه گرایش دیگر را انتخاب نمود.

نکته

می توان گفت که واحد های نظری گرایش شیمی محض بیشتر از واحد های کاربردی می باشد. بنابراین، در رشته شیمی محض مطالب تئوری و نظری پیچیده ای مانند شیمی كوانتوم یا طیف سنجی وجود دارد. در حالیکه در رشته شیمی كاربردی معمولا چند واحد درباره كاربرد معلومات در صنعت خوانده می شود و سپس دانشجویان باید چند واحد كارآموزی را در یك واحد صنعتی بگذارند. از طرفی، دانش آموختگان گرایش کاربردی شیمی باید در پایان دوره کارشناسی خود پایان نامه ارائه دهند. در واقع در شیمی کاربردی با ارائه تعدادی از واحد های اختصاصی کاربردی، ارتباط نزدیکتر با صنعت ایجاد می کند.

رشته شیمی برای چه کسانی مناسب است

همانطور که می دانید در رشته شیمی اعداد و فرمول ها بسیار زیاد می باشند. بنابراین دانشجویان این رشته بایستی مهارت های ذهنی و استدلالی لازم و همچنین حافظه قوی برای حفظ و تسلط بر آنها را داشته باشند. شيمی در حقیقت تلفيقی از مهارت های ذهنی و استدلالی می باشد. دانشجوی رشته شیمی بايد در هر دو زمينه توانمند باشد. در بسیاری موارد، قدرت استدلال حتی بيشتر از قدرت حافظه اهميت پیدا می کند.

دانشجویان رشته شیمی بايد به شيمی علاقه‌مند باشند. در واقع باید به کارهای پژوهشی یا تحقیقاتی علاقمند باشند. از طرفی ذهنی پویا، پرسشگر و جستجوگر داشته باشند. همچنین برای حل مسایل، رویکرد و راه حل های منطقی اتخاذ کنند. از ظرفی دیگر باید بسیار صبور، منظم، دقیق و با پشتکار باشند. همانطور که در جریان هستید، مواد شیمیایی می توانند بسیار خطرناک باشند، از این رو، کارشناسان شیمی باید توانایی کار در آزمایشگاه های مختلف با مواد شیمیایی خطرناک را داشته باشند.

تعدادی از توانایی های مورد نیاز یک کارشناس شیمی به صورت تیتر وار در زیر آورده شده است.

توانایی طراحی و انجام آزمایش آزمایشگاهی را داشته باشد.
در دروس شیمی، فیزیک و ریاضی دبیرستان قوی بوده باشد.
توانایی نوشتن گزارش، مقاله و ارائه یافته ها را داشته باشد.
یک مشاهده گر خوب باشد و نتایج را کامل ثبت کند.
توانایی تحلیل داده ها را نشان دهد.
تسلط خوبی روی زبان انگلیسی داشته باشد.
مهارت های رهبری، نظارتی و کار تیمی را نشان دهد (ممکن است مسئول گروهی از تکنسین ها باشد).
توانایی و تسلط بالا در کار با کامپیوتر و اینترنت را ارایه دهد.

بازار کار و آینده شغلی فارغ التحصیلان رشته شیمی

یکی از مهمترین ضعف های رشته شیمی در ایران، کمبود بازار کار و در نتیجه بی توجهی به رشته شیمی می باشد. لازم به ذکر است که فارغ التحصیلان این رشته، در برخی گرایش ها (مانند شیمی دارویی) از بازار کار خوب و مناسبی برخوردارند، در حالیکه در برخی دیگر از گرایش ها خیر! با این وجود، مهارت و تلاش فارغ التحصیلان رشته شیمی بسیار اهمیت دارد، پس می تواند آنها را به بازار کار خوبی برساند.

به این نکته توجه داشته باشید که رشته شیمی بیشتر در فضا های بسته و آزمایشگاهی کاربرد دارد، بنابراین از سر و صدا و هیاهو به دور می باشد. اما از طرفی، این رشته با مواد شیمیایی مختلف سر و کار دارد، پس می تواند باعث ایجاد حساسیت و یا مشکلاتی برای کارشناسان شیمی شود.

فارغ التحصیل رشته شیمی محض معمولا در شروع یک فعالیت صنعتی نقش مهمی دارند، زیرا باید راهکار های تئوری و نظری ساخت یک ماده را ارائه دهند. در حالیکه طراحی نیمه صنعتی ماده مورد نظر توسط یک فارغ التحصیل رشته شیمی کاربردی انجام می شود. البته توجه داشته باشید که در ورود به بازار کار تفاوت چندانی بین این دو گرایش قایل نمی شوند.

برخي از مراكز جذب كارشناسان شيمي عبارتند از : وزارتخانه هاي آموزش و پرورش، صنايع و معادن، صنايع سنگين، نفت، فرهنگ و آموزش عالی و كشاورزی. یک شیمیست همچنین می تواند در صنایع گوناگونی مانند صنایع دارویی، صنایع بهداشتی و شوینده ها، صنایع شیمیایی، صنایع پتروشیمی، صنایع رنگ و رزین، صنایع پلاستیک و لاستیک، صنایع الیاف، چرم سازی، پالایشگاه های نفت و غیره کار کند.

نکته

کارشناس شیمی حتی می تواند در آزمایشگاه های مراکز دولتی و خصوصی (همانند معاونت غذا دارو، سازمان استاندارد، سازمان محیط زیست و …)، کار در بخش های کنترل و کیفیت و تحقیق و توسعه کارخانه ها و یا سایر مراکز تولیدی، به عنوان اپراتور دستگاه های آنالیز کمی و کیفی در شرکت های خصوصی و یا دولتی، کار در شرکت های فروش تجهیزات و مواد شیمیایی، به عنوان کارشناس فنی کارخانه ها یا کارگاه های تولیدی و حتی بخش های نظامی مشغول به کار شود.

علاوه بر آن، یک کارشناسان شیمی می تواند با کمترین امکانات و هزینه پایین، یک کارگاه کوچک دایر نموده و تعدادی از مواد مورد نیاز جامعه را تولید و به بازار عرضه کند. یا حتی می تواند یک آزمایشگاه خصوصی تاسیس کند و در واقع کارآفرین باشند که متاسفانه این مورد نیازمند سرمایه زیادی می باشد.

از طرفی دیگر، یک کارشناس شیمی می تواند به عنوان دبیر شیمی در آموزش و پرورش، استاد شیمی در آموزش عالی و یا مراکز تحقیقاتی مشغول بکار شوند. به بیان دیگر می توان با ارائه خدمات آموزشی در سطح دبیرستان ها، دانشگاه ها و موسسات آموزشی و یا مسئول هدایت آزمایشگاه های تحقیقاتی یا آموزشی به جامعه خدمت کرد.

وضعیت ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر شیمی

امکان ادامه تحصیل برای دانشجویان مقطع لیسانس رشته شیمی چه در داخل و چه خارج از کشور تا مقطع دکتری وجود دارد. فارغ التحصیلان کارشناسی شیمی می ‌‏توانند در تعدادی کد رشته ‌‏های مربوط به وزارت بهداشت نیز شرکت کنند. امروزه اقدامات خوبی درباره دوره پسا دکتری نیز در دانشگاه‌‏ های داخل انجام شده است.

فارغ التحصیلان کارشناسی این رشته می توانند با شرکت در آزمون کارشناسی ارشد و قبولی در آن، در یکی از هشت گرایش تخصصی شامل شیمی آلی، شیمی فیزیک، شیمی تجزیه، شیمی معدنی، شیمی کاربردی، نانو شیمی، فیتو شیمی و شیمی پلیمر و همچنین گرایش های آموزش شیمی، شیمی دریا، پیشرانه ها، شیمی دارویی، بیو شیمی و یا شیمی کاتالیست ادامه تحصیل دهند. دوره دکتری شیمی نیز در گرایش های مختلف پس از گذراندن دوره کارشناسی ارشد در دو بخش آموزشی و پژوهشی ارائه می گردد.

اما وظایف و توانایی های یک فارغ التحصیل رشته شیمی یه صورت زیر می باشد.