گواتر (کم کاری و پرکاری تیروئید) چیست؟ – علایم و علل آن
به هر نوع افزایش غیرعادی حجم غده تیروئید، گواتر می گویند. آمار ابتلا به این بیماری در نوجوانان به ویژه دختران نوجوان و افرادی که در ارتفاعات زیاد زندگی می کنند، بیشتر است. آمار ابتلا به گواتر در خانم ها ۸ برابر بیشتر از آقایان است. در کتاب علوم پایه هشتم این بیماری معرفی شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک، با بیماری گواتر و علایم آن آشنا می شوید.
فهرست مطالب :
۱- گواتر چیست؟
۲- عملکرد غده تیروئید
۳- عوامل ایجاد کننده گواتر
۴- علائم کم کاری تیروئید
۵- علائم پر کاری تیروئید
۶- عوارض گواتر
۷- روش های تشخیص گواتر
۱- گواتر چیست؟
غده تیروئید یک غده پروانه ای شکل است که در جلو گردن قرار دارد و هورمون های T۳ و T۴ را ترشح می کند، به بزرگ شدن و باد کردن غیر طبیعی این غده، گواتر یا غم باد می گویند، که می تواند در اثر عوامل مختلفی به وجود آید. امروزه، میزان ابتلا به این بیماری نسبت به گذشته کاهش پیدا کرده است.
۲- عملکرد غده تیروئید :
غده تیروئید غده ای کوچک است که در گردن ما قرار دارد و هورمون های تیروئیدی T۳ (تری یدو تیرونین) و T۴ (تیروکسین) و کلسی تونین را تولید می کند. هورمون های T۳ و T۴، سوخت و ساز بدن را کنترل کرده و از این راه بر عملکرد اندام های مختلف از جمله قلب، ریه ها و…. تاثیر می گذارند. کلسی تونین هم موجب تنظیم میزان کلسیم بدن می شود. اگر میزان این هورمون ها کاهش پیدا کند سوخت و ساز بدن کم و اگر میزان این هورمون ها زیاد شود، سوخت و ساز آن زیاد خواهد شد، که هر دو این موارد موجب ایجاد خلل در عملکرد طبیعی بدن می شوند. گواتر صرفا به دلیل عملکرد نادرست غده تیروئید ایجاد نمی شود و عوامل گوناگونی می تواند در ایجاد آن نقش داشته باشند.
۳- عوامل ایجاد کننده گواتر :
همان طور که قبلا هم اشاره کردیم، احتمال ابتلا به این بیماری در سنین بالاتر بیشتر می باشد و زنان تقریبا ۸ برابر بیشتر از مردان در ریسک ابتلا به گواتر هستند. یکی از شایع ترین علل ایجاد این بیماری کمبود ید است که در کشورهای توسعه یافته، این مشکل با افزودن ید به نمک غذایی تا حد زیادی حل شده است. عوامل دیگر ایجاد کننده این بیماری شامل :
٭ بیماری گریوز :
در صورت ابتلا به پر کاری غده تیروئید یا هیپرتیروئیدیسم، این غده بزرگ شده و گواتر ایجاد می شود. گریوز یک بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه، به غده تیروئید حمله کرده و علیه آن پادتن ترشح می کند و با تحریک بیش از اندازه این غده در ترشح تیروکسین موجب تورم و باد کردن آن می شود.
٭ بیماری هاشیموتو :
این بیماری هم یک بیماری خود ایمنی است، که در آن با ترشح آنتی بادی علیه غده تیروئید، فعالیت کاهش پیدا می کند و کم کاری تیروئید رخ می دهد. غده هیپوفیز هم که کم شدن تولید این هورمون ها را حس کرده است، باعث تحریک و بزرگ شدن این غده می شود.
٭ ایجاد ندول یا ندول ها :
ایجاد ندول یا تعدادی توده جامد یا مایع در تیروئید، یکی از عواملی است که موجب بزرگ شدن غده تیروئید می شود. این ندول ها ممکن است به تنهایی یا چند تایی تشکیل شوند البته این ندول ها اغلب خوش خیم بوده و به سرطان تبدیل نمی شوند.
٭ سرطان غده تیروئید :
به ندرت پیش می آید که ندول ها تبدیل به سرطان تیروئید شوند، سرطان باعث باد کردن این غده و ایجاد گواتر می شود (اگر یک طرف تیروئید بزرگ شود، ندول یا سرطان بودن آن باید مورد بررسی قرار گیرد).
٭ بارداری :
تولید هورمون گنادوتروپین جفتی، در هنگام بارداری افزایش می یابد و افزایش این هورمون می تواند موجب بزرگ شدن اندک تیروئید شود.
٭ التهاب تیروئید :
تیروئیدیت، ملتهب شدن غده تیروئید است که تورم و درد را در این غده به همراه دارد. این التهاب ممکن است تولید هورمون های تیروئیدی را افزایش دهد و موجب بزرگ شدن غده تیروئید شود.
٭ سن :
با افزایش سن احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می یابد. به طوری که در سنین بالای ۴۰ سال شایع است.
٭ جنسیت :
زنان بیشتر از مردان دچار مشکلات مربوط به غده تیروئید می شوند.
٭ وراثت :
در کسانی که بیماری های خود ایمنی در خانواده شان به صورت ارثی مشاهده می شود، احتمال ابتلا به این بیماری زیاد است.
٭ داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی :
این داروها اگر به مدت زیاد و به طور مداوم مصرف شوند، می توانند عامل بزرگ شدن غده تیروئید باشند.
٭ بارداری و یائسگی :
در دوران یائسگی یا بارداری احتمال بروز گواتر زیاد است.
٭ استفاده از روش های پاراکلینیکی برای تشخیص بیماری ها :
قرار گرفتن در معرض پرتو های رادیو اکتیو در این روش ها، می تواند موجب ایجاد اختلال و بیماری های غده تیروئید، از جمله بزرگ شدن آن شود. استعمال دخانیات، تغییرات هورمونی و مصرف بیش از اندازه ید نیز از عوامل دیگری است که موجب ابتلا به گواتر می شوند.
۴- علائم کم کاری تیروئید :
کم کاری تیروئید موجب کاهش دمای بدن، ضربان قلب، افزایش وزن، بی قراری، خستگی، کند شدن فرایند های ذهنی، یبوست و کاهش شنوایی می شود. علائم اصلی کم کاری تیروئید شامل افسردگی، کسالت، خشکی پوست، ورم سر و صورت، خونریزی بیش از حد دوران قاعدگی، ریزش مو، ضخیم شدن صدا و زرد شدن صورت و اندام ها است.
۵- علائم پر کاری تیروئید :
علائم آن شامل کاهش وزن، افزایش وزن در افراد مسن، ضعف عضلانی، تعریق بیش از حد، لرزش و تنش های غیر ارادی، کاهش تمرکز، اضطراب، افزایش ضربان و تپش قلب، اسهال و گاهی یبوست، خارش پوست و ریزش مو، تغییر حرکات طبیعی روده و بزرگ شدن غده تیروئید است.
۶- عوارض گواتر :
اگر اندازه گواتر کوچک باشد، و از نظر زیبایی مشکلی ایجاد نکند، فرد مبتلا را دچار مشکلات زیادی نخواهد کرد ولی اگر بزرگ و متورم باشد، می تواند موجب تنگی نفس و ایجاد مشکل در بلع، گرفتگی صدا و سرفه شود که در این صورت خطرناک بوده و باید درمان شود. البته گواتری که در اثر کم کاری یا پر کاری تیروئید ایجاد شود علائم مختلف و بیشتری خواهد داشت.
۷- روش های تشخیص گواتر :
٭ معاینه بالینی پزشک :
غده تیروئیدی که بزرگ شده، به راحتی به وسیله معاینه بالینی پزشک قابل لمس و تشخیص است.
٭ انجام آزمایش تیروئید و پاراکلینیک :
اگر پزشک نتواند از طریق معاینه بالینی به نتیجه قطعی برسد، از آزمایش و روش های پاراکلینیکی مثل آزمایش خون، پادتن، اسکن تیروئید، سونوگرافی و نمونه برداری یا بیوپسی استفاده می کند.
۸- درمان گواتر :
روش درمان قطعی این بیماری توسط پزشک و بسته به اندازه تورم، علائم و نشانه های بیماری تعیین می شود. در مواردی که اندازه گواتر خیلی بزرگ نباشد ممکن است هیچ اقدامی صورت نگیرد و پزشک صبر کردن را توصیه کند، ولی در مواردی که درمان ضروری باشد، بنا بر عوامل مختلف و تشخیص پزشک می تواند با هر یک از روش های زیر انجام شود :
٭ درمان از طریق دارو :
مصرف لووتیروکسین و هورمون تراپی از جمله روش های درمان دارویی این بیماری هستند.
٭ تیروئید کتومی :
در این روش با عمل جراحی، غده تیروئید بیمار را به طور کامل خارج می کنند.
