تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی یکی از مهم ترین و پرکاربرد ترین تجهیزات مورد نیاز یک آزمایشگاه شیمی می باشند. در واقع وجود تجهیزات ایمنی در آزمایشگاه، علاوه بر حفظ جان و سلامت کارکنان و پرسنل آزمایشگاه و حفظ محیط زیست باعث افزایش عمر مفید خود آزمایشگاه و یا تجهیزات و دستگاه های آزمایشگاهی می شود. در مطالب پیشین نشریه جهان شیمی فیزیک، با برخی از ابزار، لوازم، وسايل و دستگاه های معمول در آزمايشگاه های شيمی آشنا شده اید. در این مقاله به معرفی اجمالی برخی از تجهیزات ایمنی آزمايشگاهی شيمی پرداخته می شود و کاربرد آنها را نیز بررسی خواهیم کرد. لطفا با ما همراه باشید.
فهرست مطالب این مقاله
۱- آشنایی با تصاویر و کاربرد تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی
۲- تجهيزات محافظتی شخصی
۱-۲- عينک های ايمنی آزمایشگاهی
۲-۲- شیلد های محافظ صورت آزمایشگاهی
۳-۲- روپوش های آزمایشگاهی
۴-۲- دستکش های آزمایشگاهی
۵-۲- كفش های آزمایشگاهی
۶-۲- ماسك های آزمایشگاهی
۳- تجهیزات ایمنی در آزمایشگاه
۱-۳- خاموش کننده های حریق
۲-۳- دوش های ایمنی آزمایشگاهی
۳-۳- چشم شوی ایمنی آزمایشگاهی
۴-۳- هود آزمایشگاهی
۵-۳- سپرهای حفاظتی آزمایشگاهی
۶-۳- گلاو باکس یا جعبه های دستکش دار آزمایشگاهی
۷-۳- کابینت آزمایشگاهی
۸-۳- جعبه های ایمنی آزمایشگاهی
آشنایی با تصاویر و کاربرد تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی
كاركردن در یک آزمایشگاه بسته به ماهيت نمونه های مورد بررسی، مواد شیمیایی بكار رفته در انجام آزمايش و همچنین وسایل مورد استفاده، می‌تواند باعث خطرات زیادی شود. اين خطرات می توانند تنها متوجه شخص آزمايش كننده یا سایر كاركنان آزمایشگاه باشد و يا اینکه جان و سلامتی ساير افراد جامعه را از طريق آلودگی های شیمیایی و زيست محيطی به خطر اندازد.
علاوه بر آن، حوادث و اتفاقات ناشی از عدم توجه به مسائل ايمنی در آزمایشگاه ها (به ويژه در صنايع و کارخانه های کوچک و بزرگ) خسارت های بسيار زياد و جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. با استفاده از تجهیزات ايمنی آزمایشگاهی، می توان شرایطی فراهم ساخت كه تمام كاركنان با حداكثر ايمنی ممكن به كار خود ادامه دهند. همچنین در این حالت، خود آزمایشگاه، دستگاه های آزمایشگاهی و مواد موجود در آن در وضعيت مطلوب خواهند بود و دچار خسارات مختلف و جبران ناپذیر نخواهند شد.
تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی را به طور کلی می توان به دو دسته تجهيزات محافظتی شخصی و تجهیزات ایمنی آزمایشگاه تقسیم بندی کرد. در ادامه به بررسی و شناخت این دو دسته از تجهیزات ایمنی خواهیم پرداخت.
تجهيزات محافظتی شخصی
تجهيزات محافظتی شخصی (Personal Protective Equipment) یا PPE به گستره وسيعی از لوازم، وسايل و تجهیزاتی گفته می شود که برای محافظت کارکنان آزمایشگاه در محيط كار در مقابل جراحت و يا بيماری های ناشی از تماس با مواد شيميايی خطرناک، خطرات فيزيكی، شیمیایی، تشعشعی، الكتريكی و یا حتی مكانيكی طراحی، ساخته و بکار برده می شوند.
از جمله راه های ورود مواد شيميايی خطرناک به بدن می توان به تماس پوستی، ورود از طریق سيستم تنفسی و همچنین سيستم گوارشی (خوردن و آشامیدن) و یا تزريق اشاره کرد. از ميان راه های گفته شده، تماس پوستی از لحاظ فراوانی صدمات جدی، در مقام اول قرار دارد. در حالیکه تزريق مواد شيميايی به بدن خیلی به ندرت رخ می دهد. از جمله این موارد هنگامی است که با سرنگ در آزمايشگاه کار می کنید. بنابراین در هنگام کار با سرنگ های آزمایشگاهی بايستی دقت و توجه لازم را داشته باشید.
لازم به ذکر است که علاوه بر محافظ های مخصوص صورت و بدن مانند عينك های ايمن، شیلد های محافظ صورت، محافظ گوش، كلاه یا پوشش مناسب سر و كفش های ايمن، اين تجهيزات شامل لوازم ديگری كه حتی می توانند يكبار مصرف نيز باشند می شوند. لیست لوازم ایمنی و حفاظت فردی که توسط افراد استفاده می شوند می توان به لباس های محافظتی مانند پيش بند، دستكش، ماسک، محافظ پا، محافظ سر، سپر های حفاظتی، روپوش های آزمایشگاهی، محافظ های تنفسی و یا كمك تنفسی اشاره کرد.
عينک هاي ايمنی آزمایشگاهی
از عينک های ايمنی در مواقعی که با مواد سمی، مواد اکسنده یا سوزاننده، مواد خطرناک شیمیايی و یا حتی بیولوژی و همچنین زمانیکه خطر اصابت اجسام و يا ذرات با چشم وجود داشته باشد استفاده می کنند. بنابراين توجه داشته باشید که به چشم داشتن اين عينک ها در آزمايشگاه لازم و ضروری است.
شیلد های محافظ صورت آزمایشگاهی
شيلد محافظ در محيط های آزمایشگاهی که خطرات به طور همزمان ناحيه چشم و صورت را تهديد می کنند بکار می روند. لازم به ذکر است که جنس و یا رنگ شيلد های محافظ با توجه به عملکرد و کاربردی که دارند متفاوت می باشد.
روپوش های آزمایشگاهی
روپوش های آزمایشگاهی در واقع یک مانع حفاظتی جهت جلوگيری از آلودگی های شيميايی پوست و لباس پرسنل آزمایشگاه می باشند. این روپوش ها که دارای آستين بلند و همچنین دارای ضخامت هستند معمولا شامل روپوش های معمولی، كت های آزمايشگاهی، گان ها، شنل، پیش بند و يا سایر لباس های مشابه می باشد.
روپوش آزمایشگاه باید همواره سفید رنگ باشد. روپوش انتخابی بایستی متناسب با اندازه بدن (نه گشاد و نه تنگ) و قد آن نیز باید حتما تا زانوی کاربر انتخاب شود. توجه داشته باشید که دکمه های روپوش بايد همواره بسته باشند. علاوه بر آن، پوشيدن شلوار کوتاه، شلوارک یا دامن کوتاه در آزمايشگاه مجاز و ایمن نمی باشد.
دستکش های آزمایشگاهی
براي محافظت دست ها در هنگام كار با مواد خطرناك شیمیایی و یا زيستي بايد همواره دستكش پوشيد. زيرا دستكش ها تا حدودی می توانند مانع عبور آلودگی هاي شيميايی شوند. لازم به ذکر است که با توجه به نوع ماده شیمیایی و همچنین کاربرد خاصی که هر دستکش دارد، این تجهیزات آزمایشگاهی با جنس های متفاوت، طراحی و تولید شده اند. به عنوان مثال دستکش هايی از جنس لاتکس، نیتريل، نئوپرنی، بوتیل و يا وينیل. از انواع مختلف دستکش ها می توان به دستکش ضد اسید، دستکش لاستیکی، دستکش چرمی، دستکش جراحی و یا دستکش های پلاستیکی يك بار مصرف نام برد.
كفش های آزمایشگاهی
کفش مناسب آزمايشگاه به کفشی گفته می شود که روی پا را به طور کامل پوشش دهد. این کفش بايستی بسته، مقاوم، راحت و دارای كف لاستیکی باشد. توجه داشته باشید که در آزمایشگاه هرگز از کفش های روباز، پارچه ای، دمپايی، پاشنه بلند، صندل و یا کفش با پوشش فلزی استفاده نکنيد. استفاده از كفش هايی از جنس چرم و يا مواد مصنوعی (مواد غیر قابل نفوذ به مايعات) توصیه مي گردد.
ماسك های آزمایشگاهی
ماسک یکی از انواع تجهیزات ایمنی می باشد که در آزمایشگاه، بیمارستان، مراکز درمانی و یا تحقیقاتی استفاده می شود. استفاده از ماسك برای محافظت سيستم تنفسی از ورود آئروسل و یا سایر مواد شیمیایی خطرناک لازم و ضروری می باشد. به بیان دیگر ماسک با پوشش بینی و دهان، از ورود ذرات آسیب رسان و خطرناک به دهان، بینی، ریه ها و دستگاه تنفسی محافظت می کند.
توجه داشته باشید كه ماسک انتخابی از نظر اندازه مناسب صورت باشد. نوع ماسك بر اساس آزمايش مورد نظر می تواند ماسک جراحی، ماسك گرد و غبار، ماسک N95، ماسک FFP2، ماسک فیلتر دار، ماسک چند لایه، ماسک شیمیایی، ماسك گاز، ماسک تنفسی و یا غیره انتخاب شود.
تجهیزات ایمنی در آزمایشگاه
یکی از جنبه های مهم ایمنی کار در آزمایشگاه، وجود تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی مناسب در مکان قابل دسترس می باشد. در واقع با نصب این تجهیزات می توانید به سادگی نکات ایمنی را رعایت نمایید و در نتیجه بهترین و امن ترین مکان را برای پرسنل خود فراهم کنید. تعداد و تنوع تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی بسیار زیاد می باشد، اما پرکاربرد ترین این تجهیزات که در صنعت شیمی از آنها استفاده می کنند شامل موارد زیر می باشد.
- خاموش کننده های حریق
- دوش های ایمنی آزمایشگاهی
- چشم شوی ایمنی آزمایشگاهی
- هود آزمایشگاهی
- سپرهای حفاظتی آزمایشگاهی
- گلاو باکس یا جعبه های دستکش دار آزمایشگاهی
- کابینت آزمایشگاهی
- جعبه های ایمنی آزمایشگاهی
خاموش کننده های حریق
همانطور که از نام این تجهیزات مشخص می باشد، زمانی کاربرد دارند که آزمایشگاه دچار حریق یا آتش سوزی شده باشد. معمولا خاموش کننده های حریق (کپسول های آتش نشانی) به چهار نوع زیر تقسیم می شوند .
۱- خاموش کننده های آبی که در حریق هایی استفاده می شوند که آتش سوزی از موادی با جنس چوب و یا کاغذ باشد.
۲- پودر خشک شیمیایی برای آتش سوزی هایی که شامل مایعات آتش گیر، فلزات و حریق های الکتریکی استفاده می شود.
۳- دی اکسید کربن برای آتش سوزی اندک مانند مایعات آتش گیر و یا برای استفاده کم اطراف ابزار و تجهیزات الکترونیکی کاربرد دارد.
۴- کف برای آتش سوزی هایی که شامل مایعات می باشد کاربرد دارد. در واقع کف می تواند روی آتش را بپوشاند و مانع رسيدن اکسيژن و در نتیجه صعود گازهای ناشیی از آتش شود.
لازم به ذکر است که خفه کردن آتش نیز یکی دیگر از راه های خاموش کردن آتش سوزی می باشد. در واقع در این روش، از پوشاندن روی آتش با موادی که مانع رسيدن اکسيژن به محوطه آتش می شود بهره می برند. موادی که براي خفه کردن آتش استفاده می شوند بايد حتما سنگين تر از هوا باشند و يا اینکه حالت پوششی داشته باشند. از این دسته موارد می توان به خاك، شن، ماسه، پتوی خيس و یا پتو مخصوص خاموش کردن آتش اشاره کرد.
دوش های ایمنی آزمایشگاهی
در یک آزمايشگاه شیمی، نصب دوش های اضطراری در محل های مناسب بسیار مهم و کاربردی می باشد. به ویژه نصب این تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی در بخش هايی از آزمايشگاه كه از مواد شیمیايی اکسنده، خورنده یا سوزاننده، اسید ها و سایر مایعات مضر استفاده می شود.
این دوش ها در واقع برای کم کردن آلودگی به طور موثر استفاده می شوند. توجه داشته باشید که آب به تنهایی قادر به از بین بردن آلودگی نيست، بلکه فقط آلودگی را از محل مورد نظر پاک می کند و در نتیجه باعث رقيق شدن آلودگی می گردد.
چشم شوی ایمنی آزمایشگاهی
يکي از الزامات هر آزمايشگاه شیمی، نصب تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی به صورت چشم شوی ايمنی می باشد. ۱۰ تا ۱۵ ثانيه اول در هنگام مواجهه با مواد شيميايی، بسیار مهم می باشد. از آنجایی که تاخير حتی براي چند ثانیه می تواند باعث آسيب جدی گردد، بنابراین وجود چشم شوی هاي ايمنی پيش از مراجعه به پزشک، اثرات اين مواد را به حداقل خواهد رساند.
از طرف دیگر، اهمیت شوینده های چشمی نیز بسیار مهم می باشد. بنابراین، بهتر است که محل شوینده های چشمی را نیز در سینک ها یا در کنار محل دوش و چشم شوی ایمنی قرار دهید.
هود آزمایشگاهی
هود آزمايشگاهی یکی از تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی است که به منظور تخليه بخارات خطرناک و سمی توليد شده در هنگام کار با مواد شيميايي بکار گرفته می شود. در واقع نصب هود آزمایشگاهی از مهمترین اقدامات و نکات ایمنی هر آزمایشگاه می باشد و سبب حفاظت کارکنان آزمایشگاه در برابر مواد شيميايی مي شود. انتخاب یک هود مناسب کاملا بستگی به کاربری آن آزمایشگاه و نیازش دارد. از مهمترین انواع هودهای آزمایشگاهی می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- هود میکروبی
- هود لامینار
- هود شیمیایی
- هود بازویی
- هود کانوپی
- هود سقفی
- هود پاتولوژی
- هود PCR
سپرهای حفاظتی آزمایشگاهی
این دسته از تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی جهت محافظت پرسنل آزمایشگاه در برابر تشعشعاتی مانند تشعشع پرتوی لیزر و یا ماورابنفش استفاده می شود.
گلاو باکس یا جعبه های دستکش دار آزمایشگاهی
همانطور که از اسم دستگاه مشخص است، در دو طرف آن دستکش هایی قرار دارند که پرسنل آزمایشگاه بتواند دستان خود را در درون آن دستکش ها قرار داده و در نتیجه بدون تماس با مواد آزمایشگاهی خطرناک با آنها کار کند.
کابینت آزمایشگاهی
یکی دیگر از تجهیزات ایمنی آزمایشگاهی، کابینت های نگهدارنده مواد شیمیایی (کمد نگهداری مواد شیمیایی و یا کمد حلال) می باشند. از این کابینت ها برای نگهداری و یا ذخیره سازی ایمن مواد شیمیایی و همچنین سیلندر های گاز استفاده می کنند. کابینت آزمایشگاهی باید از متریال ضد اسید و ضد حرارت ساخته شوند. از مهمترین انواع آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد.
- کابینت ایمنی
- کابینت نگهداری مواد شیمیایی
- کابینت نگهداری مواد قابل اشتعال
- کابینت ایمنی نگهداری اسید و باز
- کابینت ایمنی نگهداری مجهز به فیلتر
- کابینت ایمنی نگهداری سیلندر های گاز
- کابینت ایمنی پیشرفته گاز فوق خالص
جعبه های ایمنی آزمایشگاهی
این جعبه ها جهت پیشگیری از پاشیدن مواد شیمیایی خطرناک طراحی شده اند. معمولا از این تجهیزات برای انتقال اسید، باز و سایر مواد شیمیایی استفاده می شود.
