غده تیموس چیست؟ ـ و چه نقشی در بدن دارد؟

غده تیموس غده ای هرمی شکل است که اسفنجی بوده و رنگ صورتی مایل به خاکستری (قبل از دوران بلوغ) دارد و در پشت قفسه سینه (قسمت فوقانی) قرار گرفته است.

همچنین این غده جزو سیستم ایمنی بدن محسوب می شود، زیرا با بالغ کردن لنفوسیت های تی نقش مهمی در سیستم ایمنی ایفا می کند. در کتاب علوم پایه هشتم غده تیموس معرفی شده است. در این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک به این شناخت این غده می پردازیم.

غده تیموس چیست

تیموس یک اندام لنفاوی است که در محدوده بالایی قفسه سینه، بین ریه ها و پشت استخوان جناغ قرار دارد. این غده، محلی است که سلول های لنفوسیت تی در آن به بلوغ می رسند و این سلول ها نقش مهمی در سیستم ایمنی دارند، به طوری که ایجاد اختلال در تیموس می تواند سیستم ایمنی را به شدت ضعیف کند. در دوران جنینی تیموس اندازه ی بزرگی (۷۰-۷۵ سانتی متر) دارد (تا بلوغ بزرگتر می شود)، ولی با افزایش سن به تدریج کوچکتر شده و به دلیل جایگزین شدن بافت چربی به جای بافت لنفاوی و پوششی، رنگ آن از صورتی مایل به خاکستری به زرد تغییر پیدا کرده و فعالیتش کمتر می شود.

محل غده تیموس در بدن

این غده در ناحیه قفسه سینه، پشت استخوان جناغ و جلوی قلب، پشت عضلات استرنوتیروئید و استرنوهیوئید واقع شده است و متشکل از دو لوب هرمی، با اندازه های متفاوت است. تیموس از زیر غده تیروئید تا غصروف دنده چهارم کشیده شده و به وسیله سرخرگ آئورتی از یک لایه احشایی جدا می شود (سیاهرگ زیر ترقوه ای چپ یا چنبری و یا ورید ساب کلاوین ممکن است از درون این غده عبور کنند).

ساختار و آناتومی غده تیموس

تیموس دو لوب با اندازه های متفاوت دارد که در بخش میانی به هم متصل می شوند  عروق خونی نیز از این ناحیه عبور کرده اند. اطراف تیموس را کپسول فرا گرفته است که کورتکسی با تعداد زیادی سلول داشته و در بافت غیر متراکمی قرار دارد. هر لوب تیموس خود به لوبول های کوچکتر تقسیم می شود، از بین این لوبول ها، رگه هایی از کپسول عبور کرده اند. تیموسیت ها و سلول های اپی تلیالی، کورتکس را تشکیل می دهند. (سلول های اپیتلیالی با انتهای شاخه ای تیموسیت ها را می پوشانند). لوب های تیموس از تعدادی لوبول تشکیل شده است که این لوبول ها از فولیکول هایی تشکیل شده اند که، دارای دو بخش مدولاری و کورتیکالی است (کورتکس و مدولا).

بخش کورتیکال

بیشتر این بخش را لنفوسیت ها تشکیل داده اند و سلول های رتیکولار اپی تلیال آن را حمایت می کنند.

بخش مدولار

این بخش، مرکز هر فولیکول را تشکیل داده و نسبت به ناحیه کورتکس، لنفوسیت های کمتر و سلول های اپی تلیال بیشتری دارد. ناحیه مدولاری، دارای جسمک هاسل و ردیف های متمرکزی از سلول های رتیکولار اپی تلیال است که عملکرد نا مشخصی دارند.

بافت سلولی غده تیموس

لنفوسیت های تی نابالغ یا تیموسیت ها و سلول های پوششی یا اپیتلیال (که به، به بلوغ رسیدن تیموسیت ها کمک می کنند)، بافت سلولی تیموس را تشکیل می دهند. لنفوسیت های تی وقتی بالغ می شوند، واکنش مناسبی با گیرنده های ایمنی دارند، بنابراین نقش مهمی در مبارزه با میکروب ها ایفا می کنند که به این پدیده انتخاب مثبت می گوییم. همچنین سلول های تی با سلول های خودی و پروتئین هایشان واکنش برقرار نمی کنند، و آن ها را از سلول های بیگانه تشخیص می دهند، این پدیده انتخاب منفی نامیده می شود. (آن تی سلی که نتواند مراحل انتخاب مثبت و منفی را به درستی طی کند دچار آپوپتوز یا مرگ سلولی می شود). سلول های غده تیموس عبارتند از :

سلول های اپیتلیال

در واقع همان سلول های بافت پوششی هستند که لایه های سطحی را می پوشانند.

تیموسیت ها

سلول های لنفوسیت نابالغی هستند که به تعداد زیاد، در تیموس وجود دارند.

سلول های گولچیتسکی

سلول هایی هستند که به تولید هورمون می پردازند و سلول های نورواندوکرینی محسوب می شوند.

سلول های عضله مثل میوئید، ماکروفاژها، لنفوسیت های بی که آنتی بادی تولید می کنند و سلول های دندریتی، سلول های دیگر موجود در تیموس هستند.

بلوغ انواع تی سل ها (سلول های تی) در تیموس

سه دسته تی سل در لنفوسیت ها داریم که شامل :

٭ تی سل های کشنده :

این سلول ها مستقیما سلول های عفونی و آلوده شده به میکروب را می کشند.

٭ تی سل های کمک کننده :

این سلول ها لنفوسیت های بی را به ترشح آنتی بادی تحریک کرده و تی سل ها را برای از بین بردن عوامل بیگانه فعال می کنند.

٭ تی سل های تنظیم کننده :

این سلول ها به سلول های پلیس معروف هستند و موجب مهار عملکرد تی سل ها در زمان لازم می شوند.

خون رسانی به غده تیموس

تعداد زیادی رگ و مویرگ در تیموس وجود دارد که به مبادله ی مواد مغذی و سلول ها، بین بافت و خون می پردازند.

٭ سرخرگ تیموس :

شاخه هایی از سرخرگ توراسیک (صدری) و تیروئید برتر و شریان های تیروئید تحتانی از سپتوم، با عبور از ناحیه بین قشر و مدولا، به کپسول تیموس می رسند یا مستقیما از سپتوم به کپسول می رسند. این سرخرگ ها خون پر اکسیژن را به سلول های تیموس می رسانند.

٭ سیاهرگ تیموس :

این سیاهرگ به سیاهرگ بازویی سری یا براکیوسفالیک چپ، رگ های زیری تیروئید و سیاهرگ توراسیک داخلی منتهی می شود، البته گاهی به طور مستقیم به بزرگ سیاهرگ زبرین، می ریزد.

٭ عروق لنفاوی تیموس :

مایع لنفاوی به غده های لنفی نای، براکیوسفالیک و پاراسنترال می ریزد. رگ های لنفی هم از تیموس خارج شده و به سیاهرگ ها وسرخرگ ها می پیوندند.

٭ مویرگ های تیموس :

این مویرگ ها دیواره داخلی متخلخل نداشته و دارای یک لایه پایه ضخیم هستند. این لایه ضخیم عامل نفوذ مویرگ ها به پروتئین ها است.

سد خونی تیموس چیست

سد تیموسی خونی مجموعه ای از سرخرگ های انحنا دار پیچیده است که با گلبول های سفید و سلول های اندوتلیال ارتباط دارند. این سد، از ارتباط مستقیم سلول های تیموس با خون جلوگیری کرده و مانع آپوپتوز لنفوسیت های نابالغ می شود. بخش ها و سلول های سد خونی تیموسی شامل :

٭ غشا پایه اندوتلیوم

٭ سلول های اندوتلیال قشر (کورتکس)

٭ سلول های اپی تلیومی مشبک (رتیکولار) نوع ۱

٭ غشا پایه سلول های اپی تلیومی مشبک نوع ۱

کاهش سایز غده تیموس

تیموس از هنگام تولد تا زمان بلوغ رشد می کند و طی دوران جنینی درفعال ترین حالت خود قرار دارد. این غده در دوران بلوغ به حداکثر وزن رسیده سپس شروع به کوچکتر شدن می کند، از این رو تولید تی سل ها کاهش می یابد و بافت تیموس بیشتر از جنس چربی و بافت پیوندی می شود. فرایند کاهش تیموسی (کاهش حجم تیموس با گذشت زمان)، تا دوران پیری ادامه می یابد. به طوری که وزن آن به ۱۰ تا ۱۵ گرم هم می رسد.

عملکرد تیموس

پیش سازهای هپاتوپیتیک در مغز استخوان به تولید پیش ساز های سلول تی می پردازند، این پیش سازها بعد از تولید شدن، از طریق جریان خون به تیموس می روند (که در تیموس تیموسیت خوانده می شوند). سلول های تیموسیت بعد از بالغ شدن، آنتی ژن بیگانه را کسب می کنند و قادر به تشخیص آنتی ژن بیگانه از خودی می شوند. (انتخاب مثبت و منفی) انتخاب مثبت در محل کورتکس و انتخاب منفی در مدولا انجام می شود.

در ادامه :

در این مرحله اگر سلول ها توانایی انتخاب منفی نداشته باشند، دچار آپوپتوز شده و از بین می روند و تی سل های بالغ وارد دستگاه ایمنی می شوند. هر تی سل، گیرنده مختص خود را دارد، بیشتر سلول های تی، به کمپلکس سازگاری یافته بافتی متصل می شوند که در صورت تطابق گیرنده های آن ها باهم، فعالیت صورت می گیرد. یک تی سل بالغ، به منظور اجرای عملکرد صحیح باید به کمپلکس سازگاری یافته بافتی متصل شود، (انتخاب مثبت) ولی به آنتی ژن های سلول های خودی متصل نشود و با آن ها واکنش ندهد و به اصطلاح قدرت تشخیص داشته باشد. سپس سلول های تی بالغ باقی مانده که از این مراحل عبور کرده اند، برای تکمیل مراحل بلوغ خود از تیموس خارج شده و وارد گردش خون می شوند.

هورمون های تیموس

تیموس نقش اندوکرینی نیز داشته و به تولید هورمون می پردازد. هورمون های تولید و ترشح شده از تیموس شامل :

٭ تیموپویتین و تیمولین :

این هورمون ها در تمایز تی سل ها به روش های مختلف، دارای نقش هستند.

٭ تیموسین :

این هورمون دارای نقش در ایجاد پاسخ ایمنی و تحریک ترشح هورمون های هیپوفیزی مثل هورمون رشد است.

٭ فاکتور های هومورال تیموس :

عملکردی مشابه تیموسین دارند، اما علاوه بر این کار، موجب ایجاد پاسخ ایمنی خاصی در برابر ویروس ها می شوند.

نکته : هورمون هایی مثل ملاتونین و انسولین هم ممکن است، به مقدار اندک از تیموس ترشح شود.

بیماری های مرتبط با تیموس

٭ آتیمی :

اگر شخصی غده تیموس نداشته باشد، به بیماری آتیمی مبتلاست. نبود تیموس موجب ضعف در سیستم ایمنی می شود زیرا فرد لنفوسیت های تی بالغ ندارد و برخی از لنفوسیت های تی نابالغ آن ممکن است به اشتباه سلول های خودی را بیگانه تلقی کنند و این امر موجب ایجاد یک بیماری خود ایمنی مثل میاستنی گراویس می شود.

٭ لوپوس :

نوعی بیماری خود ایمنی در بافت پوست است که با غده تیموس در ارتباط می باشد.

٭ آرتریت روماتوئید

٭ سرطان تیموس

نکته :

اگر فرد بارداری دچار اختلال در سیستم ایمنی بدن خود باشد، (مثلا مبتلا به ایدز باشد)،

ممکن است نوزادش دچار مشکلاتی در غده تیموس شود.

عوارض برداشتن غده تیموس

تیمکتومی یک روش جراحی است که شامل برداشتن غده تیموس است. جراحان برای درمان برخی از بیماری ‌های خود ایمنی و سرطان ‌ها، عمل جراحی تیمکتومی را انجام می ‌دهند. تیموس غده کوچکی است که در بالای قفسه سینه بالای قلب قرار دارد. این گلبول های سفید را برای کمک به مبارزه با عفونت ها می سازد.

تیموس همچنین هورمون هایی تولید می کند که به رشد و بلوغ سلول های ایمنی کمک می کند. با افزایش سن، تیموس از نظر اندازه کوچک می شود و در نتیجه پاسخ های ایمنی کاهش می یابد. ممکن است پزشکان به دلیل سرطان یا بیماری خودایمنی نیاز به برداشتن تیموس داشته باشند.

شایع ترین شرایط که نیاز به تیمکتومی دارند، تیموما و میاستنی گراویس هستند. تیموم و کارسینوم تیموس سرطان ‌های نادری هستند که به عنوان تومورهای اپیتلیال تیموس شناخته می‌ شوند. سلول های سرطانی تیموم به کندی رشد می کنند و به ندرت فراتر از تیموس گسترش می یابند، در حالی که سرطان تیموس سریعتر رشد می کند و می تواند به سایر قسمت های بدن گسترش یابد. پزشکان بیشتر احتمال دارد تیمکتومی را برای تیموما توصیه کنند تا کارسینوم تیموس.

میاستنی گراویس یک بیماری خودایمنی است که باعث ضعف در عضلات کنترل کننده تنفس، بلع و سایر حرکات می شود. پزشکان ممکن است یک عمل جراحی تیمکتومی را انجام دهند تا به تعادل مجدد سیستم ایمنی و کاهش علائم کمک کند. سایر شرایطی که ممکن است نیاز به عمل جراحی تیمکتومی داشته باشد شامل تومورهای نورواندوکرین و کیست های تیموس است.

جراحان ممکن است با استفاده از تکنیک‌ های جراحی باز یا روش ‌های کمتر تهاجمی، تیمکتومی را انجام دهند. استرنوتومی مدیان یک تکنیک جراحی باز است که شامل دسترسی به تیموس از طریق جناغ است. جراحان تمام بافت تیموس و برخی از بافت ها یا اندام های اطراف را برمی دارند.