علت ابتلا به اسهال چیست و چگونه می توان آن را درمان کرد؟
اسهال (Diarrhea) به عنوان دفع مدفوع شل و آبکی همراه با از دست دادن بیش از حد مایعات و الکترولیت ها تعریف می شود. یکی دیگر از تعریف های استاندارد اسهال ، حرکت بیش ازحد روده یا دفع بیش از یک لیتر مدفوع ناشی از ایلئوستومی (ileostomy) یا کولوستومی (colostomy) در روز است.
اسهال به این دلیل اتفاق می افتد که محتوای دستگاه گوارش خیلی سریع حرکت می کند و باعث می شود مایعات و مواد مغذی کمتری جذب بدن شود. در ادامه مقاله در نشریه جهان شیمی فیزیک توضیحات بیشتری در این رابطه ارائه می گردد لطفا همراه ما باشید.
فرق اسهال حاد و مزمن چیست؟
اسهال در همه گروه های سنی و هر جمعیتی رخ می دهد و می تواند کوتاه مدت (حاد) باشد و نسبتاً سریع از بین برود ، مثلاً وقتی که با گاستروانتریت (gastroenteritis) ویروسی اتفاق می افتد.
اسهال همچنین می تواند مداوم باشد و یا در مدت زمان طولانی تری تکرار شود (مزمن) مثلا زمانی که با بیماری التهابی روده و سندرم روده تحریک پذیر اتفاق می افتد. شدت اسهال می تواند از خفیف و محدود تا خطرناک وجدی باشد.
اسهال همراه با مدفوع خونی ، خونریزی مقعدی ، استفراغ خون ، سرگیجه ، غش یا درد شدید می تواند نشانه ای از یک بیماری جدی و تهدیدی برای سلامتی باشد. اگر شما یا کسی که با او در ارتباط هستید ، هر کدام از این علائم را نشان می دهید با اورژانس تماس بگیرید . اگر اسهال شما بیش از پنج روز ادامه یافت یا باعث نگرانی شما شد ، با یک پزشک متخصص تماس بگیرید.
چه عواملی باعث اسهال می شوند؟
این بیماری در چهار دسته اسهال اسمزی (osmotic) ، ترشحی (secretory) ، اگزوداتیو (exudative) یا اسهال سریع روده ای ( rapid intestinal transit ) طبقه بندی می شود.
اسهال اسمزی به دلیل وجود املاح به مقدار زیاد در دستگاه گوارش است که جذب کمی دارند و اثر اسمزی ایجاد می کنند. اثر اسمزی ممکن است به دلیل حرکت آب از غلظت کم املاح به غلظت زیاد املاح باشد. علل بیماری ممکن است ناشی از عدم تحمل لاکتوز ، سوء جذب چربی ، سندرم دامپینگ ( dumping syndrome ) ، جراحی بای پس معده یا داروهای خاص (به عنوان مثال داروهای مایع هیپرتونیک یا سوربیتول -hypertonic or sorbitol-containing) باشد.
اسهال ترشحی زمانی رخ می دهد که بیش از حد آب و نمک در روده ترشح شود که ناشی از سموم باکتریایی (کلستریدیوم دیفیسیل ، E. coli و غیره ) ، کافئین ، ویروس ها یا افزایش اسیدهای صفراوی در بدن می باشد.
اسهال اگزوداتیو با آسیب به مخاط روده همراه است و منجر به ترشح پروتئین های مخاطی ، خون و پلاسما از سلول ها در نتیجه التهاب یا آسیب می شود. این ترشحات مایعات مدفوع را افزایش می دهد و در کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis) ، بیماری کرون ( Crohn’s disease ) یا انتریت اشعه (radiation enteritis ) وجود دارد.
اسهال سریع روده ای به عنوان افزایش فعالیت پیشرانه در روده بزرگ تعریف می شود. وقتی روده بیشتر از حد نرمال منقبض شود ، غذا با سرعت بیشتری از دستگاه گوارش عبور می کند و آب کمتری جذب می شود و مدفوع را بسیار آبکی می کند. دلایل این نوع اسهال سندرم روده تحریک پذیر ، جراحی ، برداشتن معده و روده ، آنتی بیوتیک یا استرس است.
چه علائم دیگری ممکن است همراه با اسهال بروز کند؟
بیماری زمینه ای ، اختلال یا شرایط مختلف ممکن است با علائم دیگری از این بیماری همراه باشد. علائم این بیماری معمولا بر دستگاه گوارش تأثیر می گذارد اما ممکن است سایر سیستم های بدن را نیز تحت تأثیر قرار دهد.
این بیماری ممکن است با سایر علائم موثر بر دستگاه گوارش همراه باشد از جمله:
- گرفتگی شکم یا درد
- تورم ، نفخ شکم یا اتساع شکم
- بی اختیاری مدفوع
- گاز
- سوء هاضمه
- مخاط یا غذای هضم نشده در مدفوع
- حالت تهوع و استفراغ
- اشتهای ضعیف
- درد یا سوزش رکتوم
- نیاز فوری به دفع مدفوع
همچنین این بیماری ممکن است با علائم مربوط به سایر سیستم های بدن همراه باشد از جمله:
- بدن درد
- تغییر در سطح هوشیاری
- سرگیجه
- غش کردن
- خستگی
- تب و لرز
- علائم شبیه آنفولانزا
- ضربان قلب سریع (تاکی کاردی – tachycardia )
- تنگی نفس یا تنفس سریع (تاکی پنه آ – tachypnea )
- ضعف
- کاهش وزن
در برخی موارد ، این بیماری ممکن است همراه با علائم دیگری باشد که ممکن است نشان دهنده یک بیماری جدی یا تهدیدی برای سلامتی باشد که باید فوراً در شرایط اضطراری پزشکی بررسی شود . در صورت بروز هر یک از این علائم ، بلافاصله به اورژانس مراجعه کنید .
- مدفوع خونی یا سیاه
- گیجی و گمراهی
- مشکل تنفس
- سرگیجه
- غش کردن ، تغییر در سطح هوشیاری یا بی حالی
- تب بالا (بالاتر از ۱۰۱ درجه فارنهایت)
- نبض سریع یا تنفس سریع
- خونریزی مقعدی (مقدار زیاد ، نه فقط چند قطره)
- شکم سفت
- درد شدید شکم
- استفراغ خون یا مواد سیاه
- ضعف
- پوست و چشم زرد (زردی)
چه عواملی باعث اسهال می شوند؟
این بیماری زمانی اتفاق می افتد که مایعاتی که از راه دهان دریافت می کنید یا مایعات تولید شده در دستگاه گوارش به درستی جذب نمی شوند. معمولا روده ها در فرآیند هضم ، آب زیادی از مواد غذایی جذب می کنند و وقتی غذا خیلی سریع حرکت می کند ، روده ها نمی توانند آب را جذب کنند و در نتیجه مدفوع شل می شود. اسهال همچنین می تواند زمانی رخ دهد که آب بیش از حد از بدن به روده منتقل شود.
شرایطی که می تواند باعث اسهال شود شامل :عفونت ، سرطان های بدخیم ، التهاب ، ضربه شکمی ، انسداد و استفاده از برخی داروها مانند آنتی بیوتیک ها ، نرم کننده های مدفوع و ملین ها می باشد.
این بیماری همچنین می تواند ازمشکلات ناشی از بیماری های گوارشی نیز به وجود آید. شایعترین علت این بیماری ، عفونت ویروسی روده است که گاستروانتریت ویروسی (آنفلوانزای معده یا آنفلوانزای روده ای) نامیده می شود. بیماری التهابی روده ( بیماری کرون و کولیت اولسراتیو) و سندرم روده تحریک پذیر از دیگر دلایل عمده ایجاد اسهال می باشند.
کدام مشکلات دستگاه گوارشی به اسهال منجر می شوند؟
این بیماری ممکن است به دلیل مشکلات دستگاه گوارشی نیز به وجود آید از جمله:
- آپاندیسیت
- عفونت باکتریایی یا انگلی دستگاه گوارش
- بیماری سلیاک (Celiac disease)
- جراحی دستگاه گوارش
- دیورتیکولیت (Diverticulitis)
- عدم تحمل محصولات غذایی یا آلرژی ( عدم تحمل لاکتوز ، فروکتوز یا گلوتن)
- بیماری التهابی روده (بیماری کرون ، کولیت اولسراتیو)
- انسداد روده
- سندرم روده تحریک پذیر
- استفاده بیش از حد از ملین ها
- سندرم سو جذب (Malabsorption syndromes)
- پانکراتیت
- اسهال مسافرتی
- تومورهای روده کوچک یا بزرگ (خوش خیم یا بدخیم)
- گاستروآنتریت ویروسی (آنفلوانزای معده یا روده)
کدام داروها باعث ایجاد اسهال می شوند؟
بعضی از داروها نیز می توانند باعث به وجود آمدن این بیماری شوند ، اسهال ناشی از دارو یک عارضه جانبی رایج در چندین نوع دارو است از جمله:
۱- مهارکننده های کولین استراز آلزایمر ( Alzheimer’s cholinesterase inhibitors ) مانند دونپزیل (donepezil) ، گالانتامین (galantamine) و ریواستیگمین (rivastigmine )
۲- آنتی بیوتیک ها که یکی از مهمترین دلایل اسهال ناشی از استفاده از داروها هستند.
۳- داروهای شیمی درمانی ، به ویژه آنهایی که سرطان روده بزرگ و سایر سرطان های دستگاه گوارش را درمان می کنند.
۴- داروهای دیابت ، به ویژه متفورمین (metformin) و آکاربوز (acarbose )
۵- داروهای سوزش سردل، از جمله آنتی اسیدهای حاوی منیزیم ، مسدود کننده های H2 و PPI (مهار کننده های پمپ پروتون)
۶- ملین ها (Laxatives) ، از جمله اسمزیک ها (osmotics) ، مانند شیر منیزیم ، و محرک ها مانند بیساکودیل (bisacodyl )
۷- بسیاری از داروهای دیگر می توانند باعث اسهال شوند مانند NSAID ( داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی) ، داروهای ضد افسردگی و سرکوب کننده های سیستم ایمنی بدن.
سایر دلایل به وجود آمدن اسهال
این بیماری همچنین می تواند به دلیل مشکلاتی در سیستم های بدن به غیر از دستگاه گوارش نیز ایجاد شود که عبارتند از :
- استفاده بیش از حد از نوشیدنی های الکل
- بولیمیا (Bulimia )
- فیبروز کیستیک (Cystic fibrosis)
- دیابت
- پرکاری تیروئید
- رژیم غذایی کم چربی
- عوارض جانبی دارو (اغلب آنتی بیوتیک )
- کمبود تغذیه ای (روی)
- پرتو درمانی
- استرس یا اضطراب
- تغذیه لوله ای
در برخی موارد ، این بیماری ممکن است با یک بیماری جدی یا خطرناکی برای سلامتی همراه باشد از جمله:
- کمبود آب بدن
- مسمومیت غذایی
- انسداد روده
- زخم معده یا معده سوراخ شده
- خونریزی واریس مری
- ضربه شدید شکمی
چه زمانی باید برای درمان اسهال به پزشک مراجعه کنید؟
اگر فکر می کنید دارویی باعث به وجود آمدن این بیماری شده است حتما آن را با پزشک خود در میان بگذارید. این بیماری می تواند نشانه ای از سمیت برخی از داروها باشد. راهکارهایی وجود دارد که پزشک شما ممکن است برای به حداقل رساندن این مشکل آنها را به شما توصیه کند.
برای یک بزرگسال سالم ، اسهال معمولاً یک مشکل فوری پزشکی نیست و به طور معمول طی ۱ تا ۳ روز خود به خود برطرف می شود. اگر این بیماری بیش از سه روز ادامه داشت یا اگر با مراقبت از خود در طی سه روز بهبود نیافتید ، باید به دنبال درمان پزشکی باشد.
در موارد خاص ، بدون مراقبت بعد از سه روز بهبود نیافتن ، باید به دنبال درمان های پزشکی جدی باشید برای مثل:
اگر پیر هستید ، باردار هستید یا به دلیل شرایط پزشکی یا دارو ، سیستم ایمنی بدن ضعیفی دارید و اگر اخیراً به خارج از کشور سفر کرده اید.
پزشکان چگونه علت اسهال را تشخیص می دهند؟
پزشک احتمالاً ابتدا معاینه فیزیکی بدنی را انجام می دهد. پس از بررسی معاینه و سابقه پزشکی شما ممکن است چندین آزمایش را برای شما تجویز کند از جمله:
۱- آزمایش خون برای بررسی تعداد سلول های خونی و الکترولیت ها
۲- آزمایش مدفوع برای بررسی خون ، باکتری یا انگل
۳- تست تنفس هیدروژن که می تواند عدم تحمل لاکتوز را تشخیص دهد
۴- آزمایش روزه داری که به طور سیستماتیک غذاها را حذف می کند تا حساسیت ها و عدم تحمل های غذایی را شناسایی کند
۵- معاینات داخلی ، مانند آندوسکوپی فوقانی ، سیگموئیدوسکوپی یا کولونوسکوپی
همیشه تشخیص علت یا شرایط زمینه ای این بیماری امکان پذیر نیست و اگر مشکل همچنان ادامه داشته باشد و پزشک شما قادر به یافتن علتی برای این بیماری نمی باشد، انجام آزمایشات بیشتر به تشخیص علت این بیماری کمک بیشتری می کند.
چگونه اسهال را درمان کنیم؟
هدف از درمان اسهال حاد جلوگیری از کمبود آب بدن است و این شامل نوشیدن مایعات فراوان برای جایگزینی آبی است که از طریق مدفوع از دست می دهید. درمان اسهال مزمن به علت اصلی آن بستگی دارد ، مانند عدم تحمل غذا یا IBD (بیماری التهابی روده).
برای جلوگیری از کمبود آب در بزرگسالان ، تا آنجا که ممکن است به طور مداوم آب بنوشید و برای بدست آوردن الکترولیت ، به جای آب ، نوشیدنی های ورزشی ، آبگوشت های شور یا محلول های الکترولیت را انتخاب کنید. در صورت تهوع یا استفراغ ، هر چند دقیقه یکبار جرعه جرعه آب بنوشید .
برای جلوگیری از کم آبی بدن در نوزادان ، شیر خشک یا شیر مادر را مرتباً به او بدهید و در کودکان نوپا و بزرگتر که می توانند آب بنوشند از آب استفاده کنید. اما نوشیدن آب میوه ها را محدود کنید زیرا می تواند اسهال را بدتر کنند. همچنین کودکان نباید از داروهای ضد اسهال بدون نسخه استفاده کنند.
برای بهبود اسهال چه کارهایی را باید انجام دهیم ؟
بسیاری از افراد در هنگام اسهال اشتهای خود را از دست می دهند در این صورت نیازی به اجبار در غذا خوردن نباید باشد. با کم شدن علائم این بیماری ، به احتمال زیاد اشتها خود به خود بازیابی می شود و شخص به رژیم غذایی عادی خود باز می گردد، در این میان ، برخی از غذاها وجود دارد که قطعاً باید از آنها اجتناب کنید و برخی دیگر ممکن است هضم شما را راحت کنند.
وقتی دچار این بیماری می شوید ، برخی از غذاها و نوشیدنی ها می توانند این مشکل را بدتر کنند ، این غذاها شامل موارد زیر می باشند :
- محصولات لبنی
- نوشیدنی های حاوی کافئین یا الکل
- مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی فروکتوز یا شیرین کننده ها ، مانند سوربیتول
- غذاهای چرب و سرخ شده از جمله فست فود و غذاهای فرآوری شده مانند چیپس سیب زمینی
- غذاهای سرشار از فیبر از جمله میوه ها ، سبزیجات تازه ، لوبیا و محصولات غلات کامل
- غذاهای تند یا فصلی
عوارض احتمالی اسهال چیست؟
در برخی موارد این بیماری می تواند منجر به عوارض جدی تری شود ، به خصوص اگر اسهال شدید باشد و برای مدت طولانی ادامه یابد و یا بیماری زمینه ای درمان نشده داشته باشید .
اسهالی که حاوی خون است در بعضی موارد منجر به کم خونی و شوک در فرد می شود و ممکن است عوارض جدی برای شخص به وجود آورد ، سایر عوارض احتمالی این بیماری عبارتند از:
- کمبود آب بدن
- از بین رفتن تعادل الکترولیت ها
- سوء تغذیه
