غده تیروئید چیست؟ – عملکرد و انواع اختلال در آن
غده ای درون ریز که در گردن و قسمت جلوی حنجره قرار دارد و به شکل پروانه ای است غده تیروئید نامیده می شود. هورمونی که از این غده ترشح می شود، کنترل سرعت متابولیسم سلول های بدن را بر عهده دارد. اختلال در کار این غده باعث ترشح کم و یا زیاد از حد طبیعی این هورمون شده و بیماری کم کاری یا پرکاری تیروئید را سبب می شود. در کتاب علوم پایه هشتم به معرفی این غده پرداخته شده است. همراه بودن با این مقاله نشریه جهان شیمی فیزیک شما را با طرز کار این غده و هورمون های ترشح شده از آن آشنا می کند.
فهرست مطالب :
۱- غده تیروئید چیست؟
۲- کالبد شناسی تیروئید
۳- سنتز هورمون تیروئید
۴- ترشح هورمون های تیروئید
۵- وظایف غده تیروئید و هورمون های ترشح شده از آن
۶- عملکرد غده تیروئید
۷- کم کاری تیروئید و علل ایجاد آن
۸- علایم کم کاری تیروئید و درمان آن
۹- پرکاری تیروئید و علل ایجاد آن
۱۰- علایم پرکاری تیروئید و درمان آن
۱۱- بیماری گواتر
۱۲- بیماری هاشیموتو و گریوز
۱- غده تیروئید چیست؟
این غده پروانه ای شکل بوده و در قسمت گلوی تمام افراد سالم وجود دارد. تیروئید غده ای درون ریز در عرض حنجره است که می تواند سه هورمون تیروکسین (Thyroxine) (T۴)، تری یدوتیرونین (Triiodothyronine) (T۳) و تری- یدوتیرونین وارون (RT۳) ترشح کند. در بین این هورمون ها T۳ بیشترین میزان فعالیت را دارد. این هورمون ها در بدن سرعت سوخت و ساز را تنظیم می کنند. این غده ی کوچک کنترل دمای بدن، میزان اشتها و حتی تنظیم میزان کالری و انرژی بدن را بر عهده دارد.
هورمون هایی که از تیروئید به درون خون ترشح می شوند واکنشی که بدن باید در مقابل استرس داشته باشد را کنترل می کند. اختلال در کار این غده باعث به هم خوردن تعادل هورمونی شده و باعث ترشح مقدار کم یا زیاد این هورمون شده و بیماری کم کاری یا پرکاری تیروئید را ایجاد می کند. این بیماری در هر سنی ممکن است ایجاد شود و در خانم ها بیشتر از آقایان است.
۲- کالبد شناسی تیروئید :
تیروئید در بین غدد درون ریز بزرگترین می باشد و وزنی برابر ۲۵ گرم دارد. ساختار و آناتومی این غده دارای دو لوب می باشد که هم اندازه بوده و توسط رابطی به نام ایسموس به هم متصل می شوند. در این غده هم می تواند لوب سوم وجود داشته باشد و هم ممکن است توده هایی با اندازه ی کوچک و به نام غدد فرعی، بدون هیچگونه اتصالی به غده تیروئیده، وجود داشته باشند. اندازه رابط ایسموس ۱,۲۵ سانتی متر و طول هر لوب تیروئید ۵ سانتی متر، عرض آن ۳ سانتی متر و ضخامت آن ۲ سانتی متر است.
توجه :
تیروئید ازواحدهایی به نام فولیکول یا آسینوس با مرکزی از پروتئین تشکیل شده است.
۳- سنتز هورمون تیروئید :
ید وارد شده به بدن از راه غذا به پروتئین های خون (مثلا آلبومین) متصل می شود که این عمل اولین مرحله تولید هورمون تیروئید است. چون هورمون تیروئید مشتقی از یک گلیکوپروتئین یددار به نام تیروگلوبولین است. اگر مقدار ید در بدن کم باشد، جذب آن در بدن زیاد شده و بیماری گواتر ایجاد می شود. در پروسه تولید هورمون تیروئید، یدی که جذب پروتئین نشود از راه ادرار دفع می شود.
۴- ترشح هورمون های تیروئید :
غده ای که دستور تولید و ترشح هورمون به تیروئید را می دهد غده هیپوفیز است. هورمون هایی که توسط غده تیروئید ترشح می شوند (T۴ و T۳) وارد خون شده و به سلول هدف منتقل می شوند. هورمون T۳ نوعی است که فعال بود و بر عملکرد سلول ها تاثیر می گذارد به طوریکه در سلول ها هورمون T۴ (دارای چهار اتم ید) نیز به هورمون T۳ (دارای سه اتم ید) تبدیل می شود. این هورمون آزاد کننده تیروئید از هیپوتالاموس است که باعث می شود از هیپوفیز هورمون محرک تیروئید ترشح شود و این هورمون نیز به نوبه خود باعث ترشح هورمون تیروئید از غده تیروئید می شود. یعنی این سه هورمون به ترتیب از این سه غده ترشح می شوند.
توجه :
پیامی که به هیپوتالاموس، هیپوفیز و در نهایت به تیروئید برای تولید این هورمون ها داده می شود تحت تاثیر مقدار هورمون های تیروئید موجود در خون است.
۵- وظایف غده تیروئید و هورمون های ترشح شده از آن :
وقتی هورمون های T۳ و T۴ ترشح می شوند مستقیم با خون به سلول های هدف می روند و نوع T۴ به T۳ تبدیل شده و وارد سلول هدف می شوند و متابولیسم و سوخت وساز بدن را کنترل می کنند. حال اگر مقدار هورمون های تولید شده بیشتر باشد سوخت وساز در سلول های بدن بالا رفته و با سرعت بیشتری فعالیت می کنند. مثلا ضربان قلب او سریع تر می زند و به آن پرکاری تیروئید می گویند. اما اگر مقدار هورمون تولیدی کمتر از حد طبیعی باشد سوخت و ساز سلول های بدن کم شده و با شدت کمتری فعالیت می کنند و به آن کم کاری تیروئید می گویند. به عنوان مثال ضربان قلب کند می شود.
۶- عملکرد غده تیروئید :
هورمون های تیروئید ساختن پروتئین ها و همچنین تنظیم و افزایش متابولیسم قندها و چربی ها را در بدن بر عهده دارند. سلول های سی در تیروئید باعث تولید هورمون کلسی توسین می شود که این هورمون با تاثیر اندکی که دارد، غلظت کلسیم در خون را کاهش و رسوب آن در استخوان ها را افزایش می دهد. پس وجود تیروئید و هورمون های آن در بدن برای رشد لازم و ضروری است.
۷- کم کاری تیروئید و علل ایجاد آن :
همان طور که گفته شد اگر مقداری کمتر از حالت طبیعی هورمون توسط غده تیروئید ترشح شود نشانه کم کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدیسم است که نوعی بیماری محسوب شده و با آزمایش خون تشخیص داده می شود. ۲ نفر از هر ۱۰۰ نفر به کم کاری تیروئید مبتلا هستند. در صورت ضعف سیستم ایمنی بدن (بیماری هاشیموتو) تیروئید دچار التهاب شده و کم کار می شود. در صورت نقص سیستم ایمنی، بدن این غده را به عنوان یک سیستم خارجی تصور کرده و مورد حمله قرار می دهد.
دلیل دیگر التهاب این غده و کم کاری آن را می توان به بعد از زایمان نسبت داد که در ۵ تا ۱۱ در صد از خانم ها رخ می دهد. کمبود ید در بدن یکی دیگر از علل ایجاد این بیماری است. چون تیروئید از ید هورمون می سازد. همچنین درمان پرکاری تیروئید (جراحی یا ید رادیواکتیو)، می تواند کم کار شدن تیروئید را به دنبال داشته باشد.
۸- علایم کم کاری تیروئید و درمان آن :
از علایم این بیماری که ناشی از کاهش فعالیت های سلول های بدن است می توان به بی اشتهایی، ضعف و خستگی، خشکی پوست، افزایش وزن، صدای خشن، یبوست را اشاره کرد. همچنین ممکن است علایمی چون مشکل تمرکز، کم شدن حافظه، بی حسی دست و پاها، پف کردن چشم ها، ترشح شیر از پستان و عادت ماهیانه با خونریزی شدید را نشان دهد. همه ی این علایم در یک بیمار کم کار تیروئید بروز نمی کند و در برخی فقط بعضی از آن ها ظاهر می شود.
برای درمان کم کاری تیروئید باید قرص های حاوی هورمون های تیروئید برای بیمار تجویز شود. بهبود علایم بیماری از دو هفته تا چند هفته ممکن است طول بکشد. معمول ترین داروی تجویزی لووتیروکسین می باشد که مصرف آن یکبار در روز و معمولا صبح است. مصرف داروهای کم کاری تیروئید تا باقی عمر باید ادامه پیدا کند.
۹- پرکاری تیروئید و علل ایجاد آن :
در نتیجه تولید و ترشح بیش از اندازه هورمون توسط غده تیروئید فعالیت ها و سوخت و سازهای سلول های بدن افزایش می یابد. به این عارضه که در مردان خیلی کم ولی در زنان آمار یک درصدی دارد، پرکاری تیروئید یا هایپرتیروئیدیسم می گویند. یکی از دلایل پرکار شدن تیروئید بیماری گریوز است که بیماری اختلال در خود ایمنی می باشد. در این حالت گره های ایجاد شده در غده تیروئید باعث ایجاد گواترمی شوند و هورمون بیش از حد طبیعی ترشح می کند. راه تشخیص این بیماری آزمایش میزان هورمون های تیروئیدی و هورمون های محرک ترشح این هورمون هاست.
۱۰- علایم پرکاری تیروئید و درمان آن :
در این حالت سرعت سوخت و ساز بدن زیاد شده و می تواند علایمی چون عصبانیت، تپش قلب، استرس، بیخوابی، لرزش بدن، کاهش وزن، کم شدن ضخامت پوست و ضعیف شدن مو و ناخن را نام برد. راه درمان این بیماری تزریق و یا مصرف خوراکی ید رادیواکتیو می باشد. وقتی ید رادیواکتیو وارد بدن می شود توسط تیروئید جذب شده و هورمون زیادی تولید می کند. با این روش پرکار بودن این غده تشخیص داده می شود. با جذب یدهای رادیو اکتیو توسط این غده، تیروئید آسیب دیده و دچار کاهش تولید هورمون می شود. البته داروی دیگری که برای پرکاری تیروئید تجویز می شود متی مازول (تاپازول) می باشد. در صورت درمان نشدن با داروهای تجویزی، با عمل جراحی تیروئید را از بدن بیمار خارج می کنند.
۱۱- بیماری گواتر :
در نتیجه کمبود ید در بدن غده تیروئید بزرگ می شود (غیر سرطانی) و باعث ایجاد بیماری گواتر می شود. این بیماری در هر سنی اتفاق می افتد ولی در زنان بالای ۴۰ سال بیشتر است. بزرگ شدن این غده ناراحتی هایی چون تغییرصدا، سرفه، ایجاد تورم در گلو و اختلال در تنفس و بلع را ایجاد می کند. بیماری گواتر از طریق علایم بزرگ شدن در ناحیه گردن و آزمایش میزان هورمون ها و آنتی بادی های خون تشخیص داده می شود. مصرف ید و یا در موارد پیشرفته تر، جراحی راه های درمان این بیماری است.
۱۲- بیماری هاشیموتو و گریوز :
این دو بیماری که از علل ایجاد بیماری های کم کاری و پرکاری تیرئید هستند، جزء بیماری های اختلال در سیستم ایمنی بدن هستند. در بیماری هاشیموتو که بیشتر در زنان میانسال رخ می دهد، میزان آنتی بادی موجود در خون افراد برای حمله به تیروئید (به اشتباه)، زیاد می باشد. از علایم آن خستگی، یبوست، عدم تحمل سرما و…است که درمانی برای آن وجود ندارد و بیشتر از طریق جراحی درمان می شود. بیماری گریوز ناهنجاری پرکاری تیروئید بوده و در زنان و مردان در سنین مختلف ایجاد می شود. استرس و استعمال دخانیات از عوامل ایجاد آن می باشد. علایم آن استرس، اختلالات گوارشی، بی خوابی، خستگی و… می باشد. درمانی برای این بیماری نیز وجود ندارد. در برخی موارد مصرف داروهای مسدود کننده بتا تجویز می شود.
