پانکراس چیست و از عملکرد و بیماری های آن چه می دانید؟

پانکراس (pancreas) یا لوزالمعده نقش بسیار زیادی در هضم مواد غذایی دارد. این اندام در داخل محوطه ای شکمی ، درست در پشت شکم شما قرار گرفته است و اندازه آن تقریباً به اندازه دست شما می باشد. در مدت زمان هضم مواد غذایی ، لوزالمعده مایع پانکراس را تولید می کند که آنزیم نامیده می شوند. این آنزیم ها قندها ، چربی ها و نشاسته ها موجود در مواد غذایی را تجزیه می کنند.

همچنین این اندام با ساختن هورمون های خاص به سیستم گوارش شما بسیار کمک می کند. این هورمون ها  پیام رسان های شیمیایی هستند که از طریق خون شما جابه جا می شوند و به تنظیم سطح قند خون ، افزایش اشتها و تحریک اسیدهای معده کمک می کنند و به معده می گویند چه موقع باید تخلیه شود. برای کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این عضو مهم بدن در ادامه مقاله با ما در نشریه جهان شیمی فیزیک همراه باشید.

محل پانکراس در بدن کجاست؟

پانکراس در پشت معده در قسمت بالای شکم  قرار گرفته است. این اندام توسط اندام های دیگر از جمله روده کوچک ، کبد و طحال احاطه شده  است. این اندام شبیه اسفنج است و حدود شش تا ده اینچ طول دارد و به شکل گلابی مسطح یا  یک ماهی به صورت افقی در سراسر شکم گسترش یافته است.

بخش پهن این اندام که سر پانکراس نامیده می شود ، به سمت مرکز شکم قرار گرفته است. سر پانکراس در مقطعی قرار دارد که معده با بخش اول روده کوچک ملاقات می کند. در این محل معده تا حدودی مواد غذایی هضم شده را به روده تخلیه می کند و لوزالمعده آنزیم های گوارشی را به داخل این محتویات آزاد می کند. قسمت مرکزی پانکراس گردن یا بدنه نامیده می شود و انتهای این اندام که نازک تر است دم نامیده می شود و به سمت چپ گسترش یافته است.

لوزالمعده توسط چندین رگ خونی اصلی مانند ، شریان مزانتریک فوقانی ، ورید پورتال و محور سلیاک احاطه شده است که خون این اندام و سایر اندام های شکمی از این رگ ها تأمین می شود.

تقریباً تمام این اندام (۹۵٪) از بافت های  برون ریز تشکیل شده است که آنزیم هایی را برای گوارش تولید می کنند. بافت های  باقیمانده از غدد درون ریز به نام جزایر لانگرهانس تشکیل شده است. این سلول های خوشه ای شبیه انگور به نظر می رسند و هورمون هایی  را تولید می کنند که قند خون را تنظیم می کند و  میزان ترشحات لوزالمعده را مشخص می کند.

عملکرد پانکراس چیست؟

لوزالمعده در صورت سالم بودن ترکیبات شیمیایی صحیح را در مقادیر مناسب و در زمان مناسب برای گوارش مواد غذایی که مصرف می کنیم تولید می کند و در اختیار بدن قرار می دهد.

پانکراس حاوی غدد برون ریزی است که آنزیم های مهم مورد نیاز گوارش را تولید می کند. این آنزیم ها شامل تریپسین و کیموتریپسین برای هضم پروتئین ها هستند. همچنین این اندام آمیلاز را برای هضم کربوهیدرات ها و لیپاز را برای تجزیه چربی ها تولید می کند.

آنزیم های پانکراس

پانکراس شما مایعی معروف به آب میوه های طبیعی ( natural juices ) تولید می کند که به عنوان آنزیم های پانکراس شناخته می شوند و برای تجزیه مواد غذایی مورد نیاز هستند. این ترکیبات از طریق مجاری  موجود در لوزالمعده عبور کرده و در قسمت بالایی روده کوچک شما به داخل دوازدهه تخلیه می شوند. این اندام هر روز حدود ۸ اونس ( ۲۳۶ میلی لیتر) مایع گوارشی پر از آنزیم های مختلف تولید می کند. این آنزیم های مختلف عبارتند از:

لیپاز ( Lipase ) : این آنزیم همراه با مایع صفراوی که کبد آن را تولید می کند باعث تجزیه چربی های موجود در رژیم غذایی می شود. اگر لیپاز کافی در این محلول  وجود نداشته باشد ، بدن شما در جذب چربی و ویتامین های مهم محلول در چربی  (A ، D ، E ، K ) مشکل خواهد داشت. علائم جذب ضعیف چربی شامل اسهال و حرکات روده چرب (fatty bowel movements) می باشد .

پروتئاز (Protease) : این آنزیم پروتئین های موجود در رژیم غذایی را تجزیه می کند. همچنین به محافظت از شما در برابر میکروب هایی که ممکن است در روده ها زندگی کنند مانند برخی باکتری ها و مخمرهای خاص  کمک می کند. در صورت تولید کم این آنزیم، پروتئین های هضم نشده در بدن برخی افراد می توانند واکنش های آلرژیک ایجاد کنند.

آمیلاز (Amylase) : این آنزیم به تجزیه نشاسته ها و تبدیل آنها به قند کمک می کند که بدن می تواند از آنها برای تولید انرژی استفاده کند. اگر آنزیم آمیلاز به مقدار کافی  در بدن شما وجود نداشته باشد ممکن است به دلیل  تجمع کربوهیدرات های هضم نشده دچار اسهال شدید شوید.

عملکرد غدد درون ریز پانکراس

غدد درون ریز این اندام از سلولهای جزایر لانگرهانس تشکیل شده است که هورمون های مهم را مستقیماً در جریان خون آزاد می کنند. دو هورمون اصلی لوزالمعده انسولین و گلوکاگون هستند که به ترتیب برای کاهش قند خون و  بالا بردن قند خون بسیار ضروری هستند . حفظ سطح مناسب قند خون برای عملکرد اندام های کلیدی از جمله مغز ، کبد و کلیه ها بسیار مهم است.

هورمون های پانکراس

بسیاری از گروه های سلولی در داخل لوزالمعده هورمون ها را تولید می کنند. برخلاف آنزیم هایی که در سیستم گوارشی آزاد می شوند ، هورمون ها در خون ترشح می شوند و پیام ها را به قسمت های دیگر دستگاه گوارش منتقل می کنند. هورمون های این اندام عبارتند از:

انسولین (Insulin) : این هورمون در سلول های درون ریز پانکراس معروف به سلول های بتا تولید می شود. این سلول ها حدود ۷۵٪ سلول های تولید هورمون پانکراس را تشکیل می دهند. انسولین برای تنظیم خون و  تولید انرژی از قندهای مصرفی بسیار حائز اهمیت است. در صورت عدم ترشح انسولین کافی  سطح قند در خون افزایش یافته و منجر به  بیماری دیابت خواهد  شد.

گلوکاگون (Glucagon) : سلول های آلفا حدود ۲۰٪ سلول های درون ریز  پانکراس را که هورمون تولید می کنند، تشکیل می دهند. این سلول ها هورمون  گلوکاگون را تولید می کنند که اگر قند خون شما خیلی پایین بیاید ، گلوکاگون با ارسال پیامی به کبد برای آزاد سازی قند ذخیره شده به افزایش سطح قند در خون کمک می کند.

گاسترین و آمیلین (Gastrin and amylin) : هورمون گاسترین در درجه اول در سلولهای G موجود در معده شما ساخته می شود ، اما برخی از آنها در لوزالمعده نیز ساخته می شوند. این  هورمون ها معده را تحریک می کند تا اسید معده را ترشح کند . هورمون آمیلین در سلولهای بتا ساخته می شود و به کنترل اشتها و تخلیه معده کمک می کند.

مشکلات و بیماری های شایع پانکراس

دیابت ، پانکراتیت و سرطان پانکراس سه مشکل رایجی است که بر این اندام تأثیر بسیار زیادی می گذارد. در اینجا نحوه تأثیر این بیماری ها را بر هضم غذا بیان شده است :

دیابت (Diabetes )

اگر سلول های بتای لوزالمعده شما هورمون انسولین کافی را تولید نکنند یا بدن شما نتواند از انسولین تولید شده در پانکراس استفاده کند به بیماری دیابت مبتلا خواهید شد. دیابت می تواند باعث گاستروپارزی (gastroparesis) ، کاهش عملکرد حرکتی دستگاه گوارش شود.

بیماری دیابت همچنین بر آنچه بعد از هضم غذا اتفاق می افتد تأثیر می گذارد ، اگر انسولین کافی نداشته باشید و یک وعده غذایی سرشار از کربوهیدرات بخورید ، قند خون می تواند بالا رفته و علائمی مانند گرسنگی را در شما ایجاد کند. در طولانی مدت  این بیماری ، می تواند منجر به بیماری های قلبی و کلیوی و سایر مشکلات شود.

پانکراتیت (Pancreatitis)

بیماری پانکراتیت هنگامی اتفاق می افتد که پانکراس ملتهب شود که اغلب اوقات بسیار دردناک است. در بیماری پانکراتیت ، آنزیم های گوارشی پانکراس شما باعث حمله به این اندام می شوند و باعث ایجاد دردهای شدید شکمی می شوند. علت اصلی بیماری پانکراتیت حاد سنگ های صفراوی مسدود کننده مجرای صفراوی مشترک هستند.

مصرف الکل زیاد  نیز می تواند باعث به وجود آمدن بیماری پانکراتیت شود. این نوع از بیماری به عنوان پانکراتیت مزمن شناخته می شود. بیماری پانکراتیت به دلیل درگیر کردن پانکراس و در دسترس نبودن آنزیم ها ، هضم غذا را تحت تأثیر قرار می دهد. این امر منجر به اسهال ، کاهش وزن و سوء تغذیه خواهد شد . حدود ۹۰٪ از پانکراس برای ایجاد این علائم باید از کار بیفتد.

سرطان پانکراس (Pancreatic cancer)

حدود ۹۵٪ سرطان های لوزالمعده در سلول هایی شروع می شود که آنزیم هایی  را برای هضم غذا ایجاد می کنند. نداشتن آنزیم کافی لوزالمعده برای هضم طبیعی غذا در سرطان های اندام بسیار  شایع است. علائم  این بیماری می تواند شامل کاهش وزن ، کاهش اشتها ، سوهاضمه و مدفوع چرب باشد.

این اندام شما برای هضم غذا و مدیریت استفاده از قند برای تأمین انرژی بعد از هضم غذا بسیار مهم است. اگر هرگونه علائمی از مشکلات گوارشی دارید ، مانند از دست دادن اشتها ، شکم درد ، مدفوع چرب یا کاهش وزن  سریعا به پزشک مراجعه کنید.